Onderdeel van Pixfactory

Op werkdagen voor 15.00 besteld, morgen in huis

Verschillende soorten vogeltrek

Download GRATIS het ebook '14 tips om meer te genieten van vogels' en ontvang onze 2 wekelijkse nieuwsbrief met de meest recente artikelen op vogelskijken.nl

 
De Grutto is een trekvogel die respect afdwingt, hij kan non-stop meer dan 10.000 kilometer afleggen. Fotograaf: Daan Schoonhoven

Onder vogeltrek verstaan we meestal de seizoenstrek die zich twee maal per jaar voltrekt: vogels die in het najaar naar zuidelijker oorden vliegen om in het voorjaar de tegenovergestelde beweging te maken en naar hun voortplantingsgebieden te trekken.

Naast deze ‘grote trek’ zijn er nog andere vormen van vogeltrek, waarbij we als definitie voor vogeltrek hanteren ‘systematische vliegbewegingen van vogelsoorten op vaste momenten of ingegeven door weer- of voedselinvloeden’. In dit artikel zetten we alle vormen op een rij.

Slaaptrek

Rond zonsondergang vliegen sommige vogelsoorten naar min of meer vaste plekken om daar samen met soortgenoten de nacht door te brengen. De reden waarom ze dit doen heeft vermoedelijk te maken met uitwisselen van informatie over goede voedselgebieden. Maar ook veiligheid speelt een rol: de vogels zoeken een plek waar predatoren niet of nauwelijks kunnen komen.

Een bekende ‘slaapplaatssoort’ is de kokmeeuw of de stormmeeuw. Het is je vast wel eens opgevallen, die stroom van meeuwen een half uur voor zonsondergang, allemaal dezelfde kant op. Meeuwen overnachten in enorme aantallen dicht bij elkaar midden op het water. Andere soorten zijn bijvoorbeeld ganzen, grutto’s, witte kwikstaarten, kauwen en grote zilverreigers. Die laatste brengen de nacht meestal door bovenin een groepje bomen. Tijdens de broedtijd is er nauwelijks sprake van slaaptrek, vanwege de broedzorg van de oudervogels, maar bij sommige soorten komen onvolwassen vogels nog samen.

Een bekend fenomeen is de samentrekking van grote groepen spreeuwen aan het begin van de avond voordat ze invallen in rietvelden of heesters. Fotograaf: Daan Schoonhoven

Voedseltrek

De slaaptrek in de ochtend, dus van vogels die van hun gezamenlijke slaapplaats naar de foerageergebieden vliegen, noemen we ook wel voedseltrek. Maar voedseltrek kent nog andere varianten. In getijdegebieden zoals de Waddenzee kun je ‘maar’ twee keer per dag voedsel verzamelen. Steltlopers die hiervan afhankelijk zijn stemmen hun foerageergedrag helemaal af op de getijden. Ze rusten tijdens hoogwater op wat wij noemen ‘hoogwatervluchtplaatsen’ (hvp) en verzamelen voedsel tijdens laagwater.

Verder zie je bij soorten als aalscholver en lepelaar dat ze ook tijdens de broedtijd gezamenlijk erop uit trekken om samen te foerageren. Dit is ook een vorm van voedseltrek.

Vliegende Gierzwaluw
Een heel bijzondere vorm van voedseltrek zie je bij gierzwaluwen. Als het langdurig regent terwijl ze jongen hebben, vliegen ze naar het zuiden tot wel in Noord-Frankrijk om daar hun krop te vullen met voedsel voor de jongen. Fotograaf: Marcel van der Tol

Sneeuw- en vorsttrek

Bij aanhoudende vorst vriezen de open wateren dicht. Met als gevolg dat eenden, futen en meerkoeten zich wel moeten verplaatsen, net als bijvoorbeeld stormmeeuwen die graag op het water slapen. Overwinterende steltlopers als kievit, goudplevier, wulp en watersnip halen met hun snavels voedsel uit de grond. Dat gaat niet als de bodem stijf bevroren is. Deze soorten trekken dan naar vorstvrije gebieden en bewegen als het ware mee met de vorstgrens. Ligt er ook nog een pak sneeuw, dan komen ook soorten in de problemen die op de grond naar voedsel zoeken, zoals ganzen, leeuweriken, lijsters en piepers, maar ook muizenetende roofvogels zoals de blauwe kiekendief. Meer over deze vorm van trek lees je in dit artikel.

Kieviten raken niet meteen in paniek door een beetje sneeuw en wachten eerst af of de sneeuw en vorst aanhouden om pas daarna naar het zuiden te vliegen. Qua energiehuishouding is het kennelijk voordeliger om een paar dagen weinig tot niets te eten dan een flink eind te vliegen. Fotograaf: Daan Schoonhoven

Deeltrek

Sneeuw- en vorsttrek is een vorm van deeltrek, maar er zijn nog andere vormen van deeltrek. Van sommige soorten trekt een deel van de populatie en een ander deel niet. Bij soorten met een grote verspreiding zie je dat alleen de vogels in het noordelijk deel van het verspreidingsgebied wegtrekken, terwijl die in het zuidelijke deel als standvogel blijft. Je ziet dit bijvoorbeeld bij lijsterachtigen zoals kramsvogel, grote lijster en zanglijster.

Op een andere manier zie je het bij de tjiftjaf; het merendeel van de noordwestelijke populatie trekt naar Afrika, maar je ziet dat steeds meer individuen besluiten om de winter in ons land door te brengen. Hetzelfde gedrag zie je bij ooievaars.

Ruitrek

Ganzen en eenden verliezen tijdens de rui in korte tijd alle slagpennen. Op dat moment zijn ze niet in staat om te vliegen, wat ze heel kwetsbaar maakt. Voordat deze periode aanbreekt komen ze in groepen bij elkaar, meestal op het water, om te ruien. Het open water biedt dan de broodnodige veiligheid. Je ziet dit in Nederland bijvoorbeeld bij bergeenden die vanaf juli samenkomen in het Waddengebied om te ruien, maar ook bij casarca’s die vanuit Duitsland in het Eemmeer komen ruien.

Op de randmeren zie je tegen het einde van de zomer grote groepen knobbelzwanen die aan het ruien zijn. Fotograaf: Cees Siebesma

Bijzondere vormen van trek

Er zijn nog meer vluchtbewegingen die je als een vorm van trek kunt bestempelen:

  • invasie: in sommige jaren zie je dat bepaalde vogelsoorten hun vaste verspreidingsgebied verlaten. Meestal is voedselgebrek hierbij de prikkel. Soorten waarbij dit een bekend verschijnsel is zijn bijvoorbeeld pestvogel en (grote) kruisbek;
  • influx: een influx lijkt op een invasie, maar vindt plaats op kleinere schaal. Weersinvloeden hebben hierop een grote invloed. Je ziet bijvoorbeeld bij aanhoudende zuid-oostelijke winden influxen van roodpootvalken. Soms speelt voedselschaarste ook een rol bij influxen;
  • dispersie: jonge vogels die na het uitvliegen gaan rondzwerven voordat ze zich uiteindelijk vestigen in een nieuw leefgebied. Ze worden vaak letterlijk verjaagd door hun ouders. Je ziet dit bijvoorbeeld bij ijsvogels en torenvalken. Je kunt deze vogels dan op onverwachte plekken tegenkomen.
Twee Grote Kruisbekken
Eind 2022 was er een influx van grote kruisbekken; op meerdere plekken in Nederland werden groepjes gezien. Hetzelfde gebeurt ook bij ‘gewone’ kruisbekken en witbandkruisbekken. Fotograaf: Kees van der Klauw

Om het lijstje compleet te maken worden in de literatuur nog andere vormen van trek beschreven zoals hoogtetrek (afhankelijk van het seizoen in bergachtige gebieden hoger (zomer) of lager (winter) verblijven), zwerftrek (standvogels die binnen een groot verspreidingsgebied rondzwerven) en zomertrek (zodra jongen groot zijn trekken oudervogels mét hun jongen naar voedselrijke gebieden).

Zeldzaamheden

Met al dat heen-en-weer gevlieg gaat er ook wel eens iets mis. Vogels kunnen door weersinvloeden uit koers raken, waardoor individuele vogels op plekken opduiken waar ze normaalgesproken niet thuishoren. Dit zijn de zeldzaamheden waar het hart van menig vogelaar sneller van gaat kloppen. Op deze manier kun je soorten zien, waar je normaal gesproken een verre reis voor zou moeten maken. Zo kunnen bijvoorbeeld Noord-Amerikaanse soorten in Noordwest-Europa terechtkomen, bijvoorbeeld als gevolg van orkanen. Op deze manier heeft deze geelsnavelkoekoek ons land bereikt. Saillant detail wat we ons vaak niet realiseren is dat er op deze manier soms enorme aantallen vogels omkomen tijdens de trek.
Logischerwijs overlapt het ‘zeldzaamhedenseizoen’ voor een groot deel met de voor- en najaarstrek, omdat ze uit koers raken terwijl ze aan het trekken zijn. De piek ligt dan ook tussen half april en half mei en tussen half september en half oktober.

De Noord-Amerikaanse ringsnavelmeeuw genaamd Kajzerka. Deze vogel is een verhaal apart: hij zwerft al 19 jaar door Europa. De vogel is voorzien van een GPS tracker, waardoor zijn bewegingen nauwkeurig kunnen worden gevolgd. Intussen is ook bekend dat deze vogel heeft gehybridiseerd met een stormmeeuw. Fotograaf: Daan Schoonhoven

Ook ‘onze’ vogels verdwalen wel eens. Een roodborstje dook in 2019 op in een Chinese dierentuin wat leidde tot bijna hysterische reacties.

Kortom, vogeltrek is een heel divers verschijnsel en veel meer dan alleen de voor- en najaarstrek. Wil je nog meer leren over de vogeltrek? De Veldgids vogeltrek geschreven voor Dick de Vos- redacteur van Vogelskijken – is een regelrechte aanrader. Tijdelijk krijg je een e-book met een uitgebreide inleiding op de vogeltrek cadeau.

Reageer op dit artikel

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Reageer op dit artikel

Reageer op dit artikel

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze artikelen vind je vast ook interessant: