Alle typen vogelgeluiden op een rij

De meeste (zang)vogels hebben een flink repertoire geluiden tot hun beschikking. Afhankelijk van het seizoen en situatie maken ze verschillende geluiden. Een bekend voorbeeld is de roodborst. Naast de prachtige hoge ijle zang (ook nog tijdens het winterseizoen), hoor je het roodborst ook veelvuldig ‘tikken’. Als je naast de zang ook de roepjes kunt herkennen, helpt dit je om ook buiten het voorjaar sneller vogels te herkennen. In dit artikel zetten we alle verschillende soorten vogelgeluiden op een rij.

Syrinx

Vogels hebben geen stembanden, maar een syrinx; een klein orgaan dat aan het einde van de luchtpijp zit. De syrinx bestaat uit diverse membranen, aangestuurd door spiertjes die heel snel kunnen bewegen. De luchtpijp functioneert als versterker van het geluid. Hoe langer de luchtpijp, hoe dieper de toon. Zangvogels hebben een dubbele syrinx; net onder de splitsing van de luchtpijp op iedere bronchi een. Hierdoor zijn ze in staat complexe en gevarieerde vogelgeluiden te maken.

Zangvogelzang

Voornamelijk in het voorjaar zingen de mannetjes voluit, als onderdeel van de voortplantingscyclus. Daarbij kun je onderscheid maken tussen vogels die allemaal hetzelfde klinken of vogels die onderling (sterk) van elkaar kunnen variëren.

• Bij sommige soorten zingt elk individu op vrijwel exact dezelfde manier, zoals de tjiftjaf, de vink met de bekende vinkenslag en de heggenmus met de herkenbare snelle waterval van vrolijke noten. Als je het geluid eenmaal kent, is het niet moeilijk meer het te herkennen.
• Andere soorten hebben allerlei variaties, zoals de koolmees die wel meer dan tien verschillende deuntjes kan blazen. Denk ook aan de zanglijster, het ritme van steeds drie gelijkluidende klanken is bekend, maar het kunnen allerlei verschillende klanken zijn.
• Vervolgens kun je de imitatiezangers onderscheiden zoals spreeuw, spotvogel en bosrietzanger. Zij imiteren de zang van talloze verschillende Afrikaanse en Nederlandse soorten. Het is superleuk om te kijken welke soorten je zoal herkent. Veel voorkomende imitaties zijn o.a. witte kwikstaart en boerenzwaluw.
• De merel vormt een grote uitzondering op de regel dat alles gebaseerd is op herhalingen van een thema. De merel is de enige vogel (binnen Europa) die zelf componeert eindeloos kan variëren. Het is wel mogelijk om merelzang te herkennen en de ene merel heeft een aanmerkelijk groter bereik en variatie dan de ander.

Vogelgeluiden van niet-zangvogels

Het merendeel van de vogels die bij ons voorkomen zijn geen zangvogels, zoals steltlopers, meeuwen, eenden, andere watervogels, roofvogels en uilen. Maar deze vogels zijn wél vocaal en ook te herkennen aan het geluid dat ze maken. Over het algemeen noemen we dit de roep, hoewel je bij meeuwen zoals zilvermeeuw en kleine mantelmeeuw ook van zang kunt spreken. Bij veel steltlopers zit het geluid vaak tussen zang en roep in en is de ‘zang’ vaak een intensivering van de roep. Dit gebruiken ze vooral tijdens baltsrituelen.

Bijzondere vormen van vogelgeluiden

Het geluid van vogels beperkt zich niet alleen tot hun keel. Spechten roffelen met hun snavels om hun territorium af te bakenen, Ooievaars klepperen met hun snavel en het meest bijzondere is wellicht het vibrerende geluid van de veren van de watersnip en brilduiker.

Tenslotte heb je ook nog subzang, een zachte vorm ‘binnensmondse’ zang wat je regelmatig hoort bij de merel en roodborst.

Roepjes

Zowel zangvogels als niet-zangvogels hebben allerlei verschillende roepjes tot hun beschikking. Daarmee communiceren ze met hun soortgenoten om hun onderlinge band te bevestigen of te waarschuwen voor gevaar. De meest voorkomende roepjes zijn:

1.      Vluchtroep

Tijdens het vliegen van langere afstanden roepen de meeste vogels regelmatig. We noemen dit vluchtroepjes of in het Engels ‘flightcalls’.  Het is het geluid dat veel vogelsoorten tijdens lange, aanhoudende vluchten laten horen. Tijdens de trekperiodes in het voor- en najaar zijn deze roepjes goed hoorbaar, zowel van vogels die overdag trekken als van nachtelijke trekvogels.

De reden van deze roepjes moeten we opnieuw zoeken in het contact houden met soortgenoten. Overdag kunnen vliegende vogels op deze manier aan zittende soortgenoten kenbaar maken dat ze kunnen aansluiten. Andersom kunnen zittende vogels aangeven dat het een goede plek is om te rusten en/of te foereageren. Tijdens de nacht dient het ook om als groep bij elkaar te blijven en contact te houden.

Waar het voor ons grotendeels gissen blijft naar de reden, hebben de vluchtroepjes voor ons – vogelaars – een belangrijke functie. Niet alleen attenderen deze vogelgeluiden ons op hun aanwezigheid, maar het zijn uitstekende identificeerders. Elke soort heeft een eigen typische roep die je met een geoefend oor en eventueel met een sonogram (als je het geluid hebt opgenomen) kunt herleiden tot de juiste soort.

2.      Contactroep

In het engels wordt dit ‘social call’ genoemd, het is de onderlinge roep van vogels van dezelfde soort om contact met elkaar te houden. Een heel duidelijk voorbeeld is een rondtrekkende groep staartmezen. Voortduren roepen ze, zodat ze als groep bij elkaar blijven.

3.      Alarmroep

Een alarmroep is een vorm van contactroep en heeft als voornaamste doel andere vogels te attenderen op de aanwezigheid van gevaar, bijvoorbeeld in de vorm van roofvogels of rovers zoals eekhoorn en marterachtigen. De intensiteit in toon en frequentie is vaak groter, waardoor deze roepjes vrij makkelijk te onderscheiden zijn van de normale contactroepjes. Als vogelaar kun je hier weer je voordeel mee doen: door actief uit te kijken naar de bron van het gevaar, kun je wellicht een sperwer of havik zien.

4.      Bedelroep

Tenslotte is er een roep van jonge vogels die om voedsel bedelen. Deze roep is vooral belangrijk bij uitgevlogen jongen, zodat de ouders hun jongen kunnen terugvinden, ook bij verstoring.

Bij sommige soorten kan een volwassen vrouwtje als onderdeel van het baltsritueel ook een bedelroep laten horen bij het mannetje. Je ziet dit o.a. bij roodborstjes en sterns.

Aan de slag met vogelgeluiden

Leuk om dit allemaal te weten, maar ga er ook eens actief mee aan de slag. Ga er op uit om te vogelen en bedenk bij alle vogelgeluiden die je hoort wat voor soort geluiden het zijn en wat de reden is dat de vogel dit geluid voortbrengt. En natuurlijk probeer je ook te achterhalen welke soort het betreft. Heel veel succes en plezier!