De zang van koolmees en pimpelmees oefen je in de winter

Een heel vroege koolmees

Lang geleden fietste ik vroeg in december met Kees, een doorgewinterde vogelaar, door het Groningse land. We waren bezig met een watervogeltelling en onderweg van de ene naar de andere plas reden we langs een boerderij met veel begroeiing eromheen. Vanuit het groen klonk een helder, ritmisch ti-tu-ti-tu-ti-tu, een geluid dat me meer zei dan dat van de vele soorten eenden waar we naar op zoek waren. ‘Hé hoor je dat, een koolmees,’ zei ik. Kees hoorde niet alleen de koolmees, maar ook de verbazing in mijn stem. ‘Dat is helemaal niet gek hoor, begin december,’ zei hij. Sinds dat jaar begint voor mij de lente op 8 december, de dag dat ik leerde dat koolmezen geen boodschap hebben aan onze indeling van de seizoenen.

Een bijna net zo vroege pimpelmees

De koolmees is niet de enige mezensoort die er vroeg bij is, de pimpelmees kan er ook wat van. Zo liep ik ooit eind december door het Vondelpark in Amsterdam. De stadse drukte werd, in mijn beleving, overstemd door het heldere belletje van een zingende pimpelmees. Ik keek omhoog en zag de vogel hoog boven me in een boomkroon, met daarachter een helderblauwe winterlucht. Schitterend! Het belletje van de pimpelmees sloot wat mij betreft perfect aan bij de winterse omstandigheden. Het klonk liefelijk, elegant en had niet misstaan als belletje aan een arrenslee.

Hoor de mezen!

Het mooie van de vroege mezenzang is dat je in de winter al de kans krijgt de liedjes van beide soorten goed te leren kennen. De mezen zijn niet schuw en de bomen zijn nog kaal, dus je kunt ze uitgebreid bekijken terwijl je naar ze luistert, of andersom. Daarnaast is het vogelkoor nog niet zo uitbundig als later in het seizoen, wat de kans groter maakt er eentje te ontdekken.

Het ritme van de koolmees

Het bekendste liedje van de koolmees is de al eerder genoemde ti-tu-ti-tu-ti-tu. Gekscherend wordt weleens gezegd dat de vogel slechts twee noten op zijn zang heeft, maar wel eindeloos kan variëren binnen zijn beperkte mogelijkheden. Het eerste klopt niet, het tweede wel. Naast de ti en de tu heeft hij de beschikking over nootjes met een andere toonhoogte, minder gepolijste nootjes en riedeltjes van op- of aflopende, razendsnel voorgedragen toonladdertjes. Dit soort toonladdertjes hoor je pas goed wanneer je het geluid vertraagt. Ook hoor je weleens varianten met ritmewisselingen en/of een nootje dat zo hoog en snel gezongen wordt dat hij voor ons amper te horen is.

Het belletje van de pimpelmees

De zang van de pimpelmees is net wat ijler dan die van de koolmees en niet zo ritmisch van aard. De typische pimpelmeeszang begint met een of enkele hoge, schelle toontjes die worden gevolgd door een serie snel opeenvolgende, iets lagere nootjes van gelijke toonhoogte, het zogenaamde belletje. Ook de pimpelmees kent aardig wat zangvarianten en soms ontbreekt het hoge beginnootje, het belletje, of allebei. En dan begint het liedje zomaar een beetje op dat van een koolmees te lijken. Bedenk dan dat de zang van de pimpelmees altijd wat dunner en ijler klinkt.

Naar mezen kun je eindeloos blijven luisteren

Zodra je de meest gehoorde liedjes van beide soorten onder de knie hebt, wordt het nog leuker, interessanter zo je wilt. Dan kun je je gaan toeleggen op het verzamelen van zoveel mogelijk varianten van de koolmezen- en pimpelmezenzang. Echt, het is de moeite waard! Vind je dit allemaal iets te ver gaan, wat ik me ook wel weer kan voorstellen, dan is het op zijn minst de moeite waard eens wat langer te luisteren naar deze twee doodgewone soorten. Ze voorzien de winter van een vleugje lente, nog voordat hij goed en wel begonnen is, iets waar ik elk jaar weer blij van word.