Vogelaars hebben het regelmatig over twee manieren om naar vogels te kijken en ze te herkennen/determineren op ‘jizz’- en op kenmerken. De eerste vorm is een meer intuïtieve waarneming gebaseerd op ervaring en het totaalbeeld (uitgebreide uitleg verderop in dit artikel). De kenmerkenvogelaars letten vooral op ‘harde’ kenmerken om tot determinatie te komen.
Bestaan er meerdere manieren van kijken of zijn jizz-vogelaars lui aangelegd en hebben ze niet alle kenmerken paraat? Kun je het beste van beide werelden combineren?
Manieren van kijken
Vraag tien mensen om dezelfde vogel te beschrijven en je krijgt tien verschillende antwoorden. De één is gericht op details, de ander let op gedrag. De volgende ziet de kleuren over het hoofd en weer een ander blijft steken bij niet-onderscheidende kenmerken.
Kortom, iedereen observeert van nature anders. Het is goed om bij jezelf na te gaan wat jouw manier van kijken is. Heb jij ‘arendsogen’ of heb je een uitzonderlijk scherp gehoor?
Ik weet van mijzelf dat ik vrij oppervlakkig waarneem, ik ben niet gericht op details. Wellicht komt dit omdat ik een generalist; ik vind het meestal niet boeiend om tot in detail dingen uit te zoeken. Ik vermoed overigens dat de meeste mensen vrij oppervlakkig waarnemen. Ik denk dat topvogelaars zich vooral onderscheiden, omdat ze gericht zijn op details en in staat zijn deze (al dan niet bewust) waar te nemen.
Beter leren kijken
Dat brengt ons bij de vraag: kun je leren om beter te observeren? Natuurlijk kan dat, maar het vergt wel bewustwording én motivatie om het anders aan te pakken. Kortom: als je doet wat je altijd deed, krijg je wat je altijd kreeg. Je moet het dus over een andere boeg gooien en bewuster leren waarnemen. Een paar eenvoudige tips:
- Een eenvoudige manier is hardop benoemen wat je ziet, je dwingt jezelf beter te kijken en kunt het ook beter vasthouden/onthouden.
- Zorg dat je een methodiek hebt en niets over het hoofd ziet, bedenk een lijstje met alle onderdelen waar je naar kunt kijken (koptekening, borsttekening, poten, vleugelstrepen, type snavel etc.). Lees dit artikel voor een compleet overzicht.
- Onderschat het belang van studeren niet. Pak elke avond de vogelgids erbij en bekijk de (onderscheidende) kenmerken van één familie, vergelijk ze met elkaar, kijk wat de verschillend zijn. Het voelt misschien als terug naar de schoolbanken, maar soms moet je gewoon kenmerken uit je hoofd leren. Elke goede vogelaar kan je vertellen dat hij/zij uren, dagen, maanden, jarenlang met z’n hoofd in de determinatiegidsen heeft gezeten en dit nog steeds doet. Elke keer terug naar de boeken, elke keer net iets scherper worden.
- Neem de tijd om elke vogel in het veld goed te bekijken, prent in wat je ziet, wat je opvalt: manier van vliegen, foerageren, geluid etc. Uiteindelijk is alle kennis die in de boeken staat gebaseerd op veldervaringen.
Wat is een jizz-vogelaar?
Jizz is een echte vogelaarsafkorting, gebaseerd op een volledig verkeerde spelling van waar het voor staat – over observeren gesproken…. Anyway: Jizz staat voor general impression of size and structure, oftewel giss (wat je inderdaad kunt uitspreken als jizz). Letterlijk een algemene indruk van grootte en vorm/structuur. In de praktijk komt dit vooral neer op deze drie onderdelen:
- Het vliegbeeld dat de vogel laat zien; type vleugelslag zoals stijf(noordse stormvogel), diep (knobbelzwaan), pompend (reuzenstern), snorrend (winterkoning) golvend (specht)etc.
- Proportionering; de onderlinge verhouding van de verschillende onderdelen, zoals staartlengte, vleugelvorm, snavel-kop-verhouding etc.
- Kleine subtiele gedragingen die verraden welke soort het betreft. Neem een Temmincks en kleine strandloper in tegenlicht, moeilijk te zien welke soort het is, pootkleur is niet waarneembaar. Op basis van gedrag kun je toch zien welke soort het is: de Temmincks strandloper foerageert heel bedachtzaam, lijkt zorgvuldig z’n voedsel te kiezen, terwijl de kleine strandloper meestal veel actiever en drukker foerageert, voortdurend voedsel pikkend.
Waar het in de praktijk op neerkomt is dat vogelaars met een getraind oog, in één oogopslag intuïtief zien om welke soort het gaat, zonder alle kenmerken bewust te hebben gezien. Bedenk hierbij dat dit voor 100% gebaseerd is op kenmerken en ervaring. Het gaat niet om een gok of een gevoel. Een vogelaar die honderden wespendieven en duizenden buizerds heeft gezien en alle kenmerken kent, kan op afstand en met slecht licht nog prima het onderscheid maken.
Wat is een kenmerken-vogelaar?
Uitgangspunt hierbij zijn de ‘harde’ kenmerken van een vogel, de kenmerken die je kunt vinden in één van de vele vogelgidsen, maar in de praktijk komt het vaak neer op een hoog detailniveau van bijvoorbeeld handpennen. Over een foto van een onzekere vrouwkleed grauwe kiekendief schrijft iemand op waarneming: “De vijfde handpen (p5) is nog aan het groeien vanwege rui (je ziet hem doorkomen, de top reikt nu tot ongeveer halverwege de lengte van p4), daardoor lijkt p6 een extra vinger. Aan de vorm van p6 (geen insnoering) kun je zien dat het geen werkelijke vinger is; zodra p5 volgroeid is wordt de binnenhand weer een egaal ‘zeiltje’ en blijven de typische vier vingers (p7-p10) van Grauwe- en Steppekiekendief over”.
Het is voer voor liefhebbers om zover te gaan in kenmerken en determinatie, maar je hebt het wel over aantoonbare en verifieerbare kenmerken.
Wil de echte vogelaar opstaan…
Een anekdote om het verschil tussen beide type vogelaars duidelijk te maken. Tijdens een pelagische tocht kwam Martijn Bot naast Arno ten Hoeve staan. Martijn verbaasde zich erover dat er nog helemaal geen geelpootmeeuw achter de boot had gehangen. Terwijl Arno de groep meeuwen scande zei hij tegen Martijn: ‘is dat geen geelpoot dan…?’ Martijn kreeg de vogel in het vizier, begon over ruipatronen en andere ingewikkelde zaken en maakte foto’s om die ’s avonds op een forum te bespreken en tot de conclusie te komen dat het inderdaad een – iets anders dan anders – geelpootmeeuw betrof. Arno wist niets van ruipatronen, maar redeneerde als volgt: een jonge geelpootmeeuw neigt grofweg naar een jonge grote mantelmeeuw.
Afhankelijk van hoe jij als mens in elkaar steekt, zul je een voorkeursneiging hebben: meer gebaseerd op kenmerken of meer intuïtief.
Soms hoor je schampere opmerkingen van zogenaamde kenmerken-vogelaars over jizz-vogelaars, maar evengoed andersom, alsof de ene manier van kijken minder zou zijn dan de andere manier. Ik denk dat het geweldig is dat niet iedereen op dezelfde manier waarneemt en dat beide benaderingen naast elkaar staan en elkaar aanvullen.
Het maakt uiteindelijk toch ook niet uit of die snoeiharde zeldzaamheid ontdekt wordt op keiharde kenmerken, op jizz of op beide?
4 reacties
Determineren alleen op jizz is net zo onbetrouwbaar als determineren met alleen een app. Het is alleen een indruk, die bij ervaren vogelaars vaker goed zit dan bij onervaren, maar zal alleen definitief afgemaakt kunnen worden met kenmerken 👍🏻🧐🙂
Dit is niet schamper toch? Wietze? Nee hoor, je hebt gelijk. Veel ervaring is een must.
Leuk! Mooie herinneringen aan dat boottochtje met Martijn Bot!
Dit voorval herinner ik me goed. Maar dat wil natuurlijk niet zeggen dat Martijn geen jizz-vogelaar is, of ik geen kenmerken-vogelaar. Het gaat eigenlijk altijd wel enigszins samen.
Het geheim is denk ik:
Vooral veel kijken naar de gewone soorten waardoor je die heel goed kent. Als er dan iets ook maar een beetje afwijkt, merk jij dat direct.
Groeten
Arno
Dank voor je reactie Arno, je hebt helemaal gelijk, ik heb het verschil voor dit artikel aangezet om het duidelijk tr maken, in de praktijk is het niet zo zwart-wit.