Onbekende vogel gezien? 10 punten waar je op moet letten

Er gaat geen dag voorbij zonder dat iemand op social media een foto laat zien met de vraag: welke vogel is dit? De mensen die dit vragen hebben kennelijk geen zin om zich erin te verdiepen en zijn snel tevreden met een antwoord. Het achterliggende issue is dat onervaren vogelaars niet goed weten waar je naar moet kijken en op welke kenmerken je moet letten. Als je een lijstje van punten hebt die je afgaat, zul je merken dat je heel veel kunt uitsluiten en zelf een heel eind kan komen. En wat is er leuker dan zelf de puzzel op te lossen welke onbekende vogel je hebt gezien?!

Dit artikel gaat in op de hoofdlijnen, over elk afzonderlijk punt zullen we nog een uitgebreid artikel publiceren. Dit is dus een basisartikel, bedoeld om je te helpen met bewust waarnemen.

Wat je voorafgaand nog moet weten

Niet elke vogel van dezelfde soort ziet er hetzelfde uit. Er zijn sowieso twee verschillende leeftijdskleden: adult (volwassen) en juveniel (jong). Bij adult zijn er vervolgens nog verschillen tussen man en vrouw. Er zijn soorten waarbij de verschillen niet zo groot zijn, maar er zijn ook veel soorten waarbij je als beginnend vogelaar kunt denken dat het compleet andere vogels zijn.

Daarnaast kunnen vogels een zomer- en een winterkleed hebben. Je ziet dit vooral bij steltlopers, fuut-achtigen, meeuwen, sterns, maar ook bij sommige zangvogels zoals gorzen.

Om het nog ingewikkelder te maken, heb je ook nog vogels die ruien, eenden met een eclipskleed, vogels met kleurafwijkingen en vogels die er wel vijf jaar over doen om een volwassen kleed te krijgen.
Er zijn dus heel veel varianten mogelijk en dat is precies de reden waarom het soms zo verdraaid lastig kan zijn.

Dit zijn tien punten waar je op moet letten als je een onbekende vogel ziet. Bovendien is het een handige checklist om bewust te leren waarnemen.

1. Formaat

Maak een inschatting hoe groot de vogel is die je ziet en vergelijk dat met een soort die iedereen wel kent zoals roodborst (13-14 cm), koolmees (14-15 cm), merel (25 cm), gaai (33 cm) en buizerd (52 cm). Als je door een verrekijker kijkt is het soms moeilijk exact te bepalen hoe groot de vogel is. Probeer daarom iets vlakbij de vogel in beeld te krijgen waarvan je kunt inschatten hoe groot het is (tegel, bloem, plant etc.)

2. Snavel

Welke vorm heeft de snavel. Is de snavel kort en dik (zaadeter) of is de snavel dun en wat langer (insecteneter). Hoe lang is de snavel t.o.v. de kop? Is het één derde van de kop, meer of minder? Kun je de kleur van de snavel waarnemen?

3. Koppatroon

Kijk eens goed naar de kop, welk patroon zie je? Heeft de vogel een petje (pimpelmees, zwartkop), zijn er opvallende kleuren of strepen? Je kunt onderscheid maken tussen een kruinstreep (bovenop de kop) wenkbrauwstreep (net boven het oog) en oogstreep (streep door het oog). Verder heb je ook nog snor- en baardstrepen (zoals bij rietgors vrouwtje). Let ook goed op het oog: is er een oogring om het oog, of heeft het oog een opvallende kleur?

4. Borsttekening

Bijna geen borst van vogelsoorten is hetzelfde. De omschrijving ervan is nog niet zo makkelijk, maar doe je best. Welke kleur heeft de borst? Is het egaal of zie je een patroon? Zijn het punten, strepen, pijltjes, bandering of nog anders? Vaak zie je een onderscheid tussen de borst zelf en de flanken van de vogel. Zie je daar onderscheid?

5. Vleugelvorm

Heeft de vogel lange of korte vleugels? Waar eindigt de vleugel ten opzichte van de staart? Hoe ‘hoog’ zit de vleugel? Heeft de vogel in zit afhangende vleugels, zoals veel vliegenvangers of sluit de vleugel mooi aan op het lijf?

6. Vleugeltekening

Hoe beschrijf je de vleugel? Zie je een duidelijk patroon? Welke kleuren zie je? Kun je zogenaamde vleugelstrepen zien, zoals bijvoorbeeld bij goudhaan of pimpelmees. Weet je niet precies hoe alle onderdelen van een vogel heetten? Bekijk dan dit artikel over vogelanatomie en vleugeltopografie.

7. Rugtekening

Hoe zit de rug eruit? Gestreept, egaal? Welke kleur heeft de rug? Zie je een patroon? De rug mondt uit in de stuit. Heeft de stuit dezelfde kleur of een opvallende andere kleur (zoals wit bij de huiszwaluw).

8. Staart

Heeft de vogel een lange staart ten opzichte van z’n lijf of juist heel kort? Welke kleur heeft de staart? Zie je een opvallend patroon, zoals de witte kwikstaart die witte buitenste staartpennen heeft.

9. Poten

Staat de vogel hoog op z’n poten? Welke kleur hebben de poten? Dat is niet altijd eenvoudig te zien, maar met een verrekijker kom je een eind. Zijn de poten helemaal naakt of is het begin bevederd?

10. Locatie en moment van waarnemen

Wat je nooit mag vergeten is te benoemen waar je de vogel hebt gezien. Het biotoop zegt enorm veel. Vrijwel elke vogel voelt zich thuis in een specifieke omgeving, zoals bos, hei, weide, stedelijke omgeving, water, moeras enz.

Het moment waarop de vraag ‘welke vogel is dit?’ het meest gesteld wordt, is vaak in juni als er relatief veel jonge vogels zijn. Die laten zich vaak goed zien en kunnen er compleet anders uitzien. Een goed voorbeeld is de spreeuw. Als de jongen zijn uitgevlogen zorgt dit gegarandeerd voor veel vragen. Dus als je in mei/juni een onbekende vogel ziet, kijk dan of je de vogel ziet optrekken met andere vogels en wellicht zie je dan dat het een spreeuw of roodborst is.

Proef op de som

We nemen de proef op de som. Ik beschrijf een soort volgens bovenstaande punten. Welke onbekende vogel beschrijf ik hier?

1. Formaat: beetje zoals koolmees, maar wat dunner
2. Snavel: vrij dunne snavel, lengte ongeveer 1/3 van de kopgrootte
3. Koppatroon: vooral grijs, achter het oog is het iets gestreept en bruinig
4. Borsttekening: vrij egaal grijs, maar richting de flanken is het bruinig met zwartige strepen
5. Vleugelvorm: vrij korte vleugels, eindigt voordat de staart begint
6. Vleugelpatroon: vooral bruin, niet egaal, maar lastig te omschrijven 😉
7. Rugtekening: bruin-zwart gestreept
8. Staart: gemiddelde lengte, verder niet goed gezien
9. Poten: beetje vleeskleurig
10. Waargenomen in december in mijn tuin, scharrelend over de tegels.

In de reacties onder dit artikel mag je je antwoord geven: welke soort heb ik hier gezien?