Boekrecensie: Handboek Europese vogels

Er zijn van die handboeken die je vanuit de boekenkast almaar verwijtend aanstaren, smekend om toch nog eens ingezien te worden. Zo pak ik nog maar zelden de 9-delige Cramp (Birds of the Western Palearctic ) of het Handbuch der Vögel Mitteleuropas van Glutz von Blotzheim (12 banden). Het nieuwe Handboek Europese Vogels is niet zo’n boek. Ik heb het letterlijk onder handbereik, in ons boekenmolentje in de woonkamer.

Ik gebruikte het als voorbereiding voor vogelreizen die ik dit jaar maakte. In geen enkele veldgids staan – als voorbeeld – de verschillen tussen bijvoorbeeld de kuifleeuwerik en Thekla’s leeuwerik zo goed uitgelegd, of het onderscheid tussen de tureluur (nominaat totanus) en de IJslandse ondersoort (robusta). Ik heb in het verleden veel vogelreizen geleid in het Engadin, in Zuid-Zwitserland, tegen de Italiaanse grens. Daar komen twee soorten mussen voor: de huismus en de Italiaanse mus, maar ook een hybride populatie, waardoor je nooit helemaal zeker bent naar welke mus je nu precies kijkt. In het handboek zijn de subtiele verschillen met eindeloos geduld uitgewerkt.

Eindeloos in kijken

Behalve een studieboek, is het is een boek om eindeloos in te kijken en te bladeren. Elke soort en ondersoort staan, per geslacht, in elk kleed afgebeeld. Streepjes met begeleidende tekst wijzen op de kenmerkende verschillen. Erg prettig is ook dat elke familie een introductie heeft met de overkoepelende kenmerken. Zo bevat de ‘Introductie gele kwikstaarten’ paragrafen over de topografie, leeftijdsbepaling, en de koppatronen. Veel nieuwe informatie is in het handboek terecht gekomen. Auteur Nils van Duivendijk is een ‘wandelende encyclopedie’ met een fabelachtige veldkennis. Al die kennis heeft hij eerder neergelegd in de Dutch Birding Kenmerkengids (in 2010 in het Engels vertaald en uitgebreid). Maar we snakten naar een geïllustreerde versie en juist die foto’s maken het. De foto’s zijn lekker groot en de vogels staan zoveel mogelijk in dezelfde houding afgebeeld, waardoor vergelijken goed mogelijk is.

Een boek is altijd teamwork. Meestal worden de uitgever en vormgever obligaat bedankt en staan de fotografen in een lang rijtje namen, maar in het Handboek staan ze allemaal met naam en foto (heel grappig ook in winterkleed, eclipskleed, of zomerkleed) afgebeeld achter in het boek. De foto’s zijn (vrijwel) allemaal betrokken van de natuurbeeldbank Agami (van Mark Guyt) en de vormgeving was in de bekwame handen van Sam Gobin. Zo’n omvangrijk project (er is zeven jaar aan gewerkt) kan niet zonder deskundige uitgever en die werd gevonden in de persoon van Jack Folkers van de KNNV Uitgeverij. Allen zijn topvogelaars en hebben vanuit eigen veldkennis ook inhoudelijk bijgedragen tot de inhoud van het boek, door bijvoorbeeld extra kenmerken te noemen of aan te scherpen. 

Leesbaarheid

Is er dan niets aan te merken op het Handboek? Ja, maar kritiekpunten moet je met een lantaarntje zoeken.  Voorbeeld: op de cover van het tweede deel prijkt een witstuitbarmsijs, maar bij barmsijzen weet je het nooit helemaal zeker; determinatie van de verschillende soorten barmsijzen en hun ondersoorten is een berucht struikelblok vanwege de overlap van kenmerken. Maar in de index ontbreekt helaas het lemma ‘barmsijs’, wel ‘witstuitbarmsijs’, ‘kleine barmsijs’ en ‘grote barmsijs’.

Ook hoorde ik van iemand die wat moeite had met de leesbaarheid. Er staat zoveel informatie in het boek dat het lettertype aan de kleine kant is. Op witte bladzijden geeft dat geen probleem, maar veel pagina’s hebben een gekleurde achtergrond. Die gekleurde achtergrond, per vogelfamilie uitgevoerd, is een vondst. Zo staan alle verwante vogels bij elkaar, en dat is makkelijk zoeken. Soms echter wordt het contrast met het lettertype wat klein.

Maar alleen een kniesoor zal zich storen aan zulke details. Het Handboek legt een bom onder elke tot op heden verschenen vogelgids. Geen enkele veldgids zal nu meer om de ‘Dikke van Duivendijk’ heen kunnen. Je snapt ook niet dat zo’n boek van 1048 pagina’s maar 99 euro kost.