De Duiven van Temminck en Knip is een fraai geïllustreerd boek over een boeiend hoofdstuk wetenschapsgeschiedenis. Prachtige negentiende-eeuwse aquarellen zijn voor het eerst sinds 1843 uitgegeven.
Jacob Temminck was een van de meest vermogende mannen van zijn tijd. Hij was schatbewaarder van de VOC en bracht in zijn huis aan de Herengracht in Amsterdam een grote verzameling opgezette vogels bijeen. Hij kreeg Alexander von Humboldt op bezoek nog voor de grote Duitse ontdekkingsreiziger zijn reis naar Zuid-Amerika maakte. Het was de bedoeling dat Jacobs zoon Coenraad Jacob Temminck (1778-1858) in de voetsporen van zijn vader zou treden en carrière zou maken binnen de VOC, maar die ging in 1799 failliet.
Temminck legde zich toe op het verzamelen. Hij zou uitgroeien tot een van de grootste taxonomen – wetenschappers die dieren en planten systematisch indelen – aller tijden. Hij werd de eerste directeur van het Rijksmuseum voor Natuurlijke Historie, zoals Naturalis vroeger heette, en correspondeerde met grootheden uit de natuurwetenschap van zijn tijd. Vogels waren zijn favoriete onderwerp. Zijn naam leeft voort in vogelnamen als Temmincks honingzuiger, Temmincks renvogel en Temmincks strandloper.
De Duiven: monumentaal, rijk geïllustreerd, kostbaar
In Parijs raakte Temminck onder de indruk van het werk van de jonge Franse kunstenares Pauline de Courcelles: vogelafbeeldingen in prachtige kleuren, natuurgetrouw en intens. De Courcelles, die zich na haar huwelijk met de Nederlandse landschapsschilder Josephus Augustus Knip voortaan Pauline Knip-De Courcelles noemde, exposeerde in de toonaangevende Parijse salons van haar tijd.
Samen besloten ze een uitgave over duiven te maken. Temminck zou de tekst schrijven, Knip-De Courcelles de illustraties verzorgen. De lezers uit de 19e eeuw moesten lang wachten: de uitgave werd niet in één keer op de markt gebracht, maar in vijftien katernen. Zo konden kopers en uitgever de kosten spreiden. De kopers konden de katernen laten inbinden tot één boek. Het was een enorm foliant: 87 prenten op dik papier, meer dan een halve meter hoog en met een gewicht van enkele kilo’s. Het doet denken aan Nederlandsche Vogelen van Nozeman en Sep, ook zo monumentaal, rijk geïllustreerd en kostbaar.
Deze uitgave
Hay Wijnhoven en Alexander Reeuwijk schreven voor deze uitgave, tot stand gekomen met steun van het Cultuurfonds, uitstekende inleidingen over de ontstaansgeschiedenis van het boek en onze kennis van de duivenfamilie.
Hay Wijnhoven is bioloog en kunstenaar. Van hem verschenen onder meer De merel (2017), De Turkse Tortel (2019) en De Houtduif (2024). Alexander Reeuwijk schreef meerdere boeken over geschiedenis en natuurwetenschap, onder meer Reizen tussen de lijnen; dwars door Indonesië met Alfred Russel Wallace (2013) en In het spoor van de grote ontdekkers; O’Hanlons Helden (2014).
De Duiven van Temminck en Knip bevat Temmincks beschrijvingen van 73 verschillende soorten van over de hele wereld – iets minder dan een kwart van de ruim 300 die we vandaag de dag kennen – en de 87 ingekleurde prenten op basis van de aquarellen van Knip-De Courcelles. Zoals Reeuwijk schrijft: ‘De vogels fonkelen van het papier en zorgen ervoor dat zelfs de grootste duivenhater een zwak voor al die verschillende soorten krijgt.’ Temmincks beschrijvingen mogen er ook zijn. Neem deze van de Mauritiaanse blauwe duif: ‘Wanneer het zoete vuur van de liefde bij de vernieuwing van het seizoen het verlangen naar genot aanwakkert, of als de duif schrikt van iets onverwachts, verfraait hij zichzelf door alle lange veren waarmee zijn hals is versierd rechtop te zetten en zijn kop terug te trekken.’
Hay Wijnhoven & Alexander Reeuwijk. De Duiven van Temminck en Knip. Sterck & De Vreese, Gorredijk 2023. 224 blz. € 35,00.
