De titel zette mij op het verkeerde been. Het is geen boek om vogels te leren kennen aan hun zang, maar een bundeling van 52 portretten van vogels en hun zang, voor elke week van het jaar een. De Engelse titel A Year of Birdsong, is daarom juister.
Dominic Couzens is een vooraanstaande en onderscheiden Britse vogelexpert, reisleider en schrijver van zo’n 45 vogelboeken. Voor dit boek heeft hij een selectie gemaakt van vogels uit alle werelddelen. Slechts 18 van de 52 hoofdstukken gaan over Europese vogels, maar toch, of misschien juist daardoor, zijn de verhalen interessant. Zo begint hoofdstuk 1 (de eerste week van januari) met de geweervogel, met zijn acht centimeter de kleinste endemische vogel van Nieuw-Zeeland. Zijn naam rifleman slaat niet op zijn geluid, maar op zijn groene verenkleed dat lijkt op een legeruniform. De zang van deze vogel is uiterst bescheiden, bijna niet te horen en lijkt mogelijk op het eerste vogelgeluid dat ooit op aarde is geproduceerd. Een mooie vogel dus om het boek mee te beginnen, ook al is kans bijzonder klein dat ik die vogel ooit in het echt zal zien of horen.
Birdfulness
Couzens vertelt bij elke vogel wel een anekdote of interessant feit over vogelzang. Bij de vink en de witkruingors legt hij uit dat elke zangvogel een aangeboren innerlijk sjabloon heeft van zijn lied. Het moet in de loop van zijn ontwikkeling verder worden geleerd van zijn vader of van buurmannen. Andere weetjes zijn dat een rietzanger met een rijk repertoire de kans vergroot om als eerste een partner te vinden. Daarnaast gaat het boek ook in op zingende vrouwtjes, echolocatie en lichtgevoeligheid. Couzens haalt onderzoek aan dat het belang van vogelzang voor de gezondheid van mensen aantonen. Vijf minuten luisteren per dag verlaagt stress. ‘Birdfulness’, noemt Couzens dat.
Ook voor de ervaren vogelaar staan er genoeg nieuwe feiten in. Zoals de verdwijnende zang van de geschubde lelhoningbijter, ooit een veelvoorkomende vogels in Zuidoost Australië. Nu zijn er nog maar 300 vogels in het wild, in versnipperde populaties. Het gevolg is dat de mannetjes hun zang niet meer leren van soortgenoten. Ze bootsen te veel andere soorten na, waardoor vrouwtjes ze niet meer sexy vinden. Om de soort voor uitsterven te behouden, bieden natuurbeschermers gevangen vogels nu oude geluidsopnames aan van soortgenoten met rijker repertoire, waarna ze worden losgelaten. Daardoor hebben ze een iets grotere kans op voortplanting.
’s Nachts zingende roodborsten
Helaas staan er geen noten of bronnen achter in het boek. Ik had graag over het onderzoek gelezen waarin wordt beschreven dat roodborsten ’s nachts meer zingen in de stad dan in het bos. Niet door het licht, maar door het kabaal overdag.
Om de geluiden te horen staan er QR-codes in het boek. Deze verwijzen naar een site vol clickbaits, zodat je goed moet oppassen dat je niet in een reclame terechtkomt. Gelukkig heeft de uitgever een eigen QR-code gemaakt, waar de geluiden allemaal achter elkaar staan. De illustraties zijn aardig: niet bedoeld voor determinatie maar meer een artistieke weergave van de vogel. Op de vertaling valt wel wat af te dingen. In plaats van ‘frasen’, zeggen wij, naar Duitse traditie, eerder ‘strofen’. Ook zijn vogels niet ‘gezellig’. In het Engels heeft er waarschijnlijk ‘gregarious’ gestaan: wat je beter kunt vertalen met ‘sociaal’.
Dominic Couzens. Welke vogel hoor ik? 52 zangvogels en hun lied. Vertaling Rob de Ridder. Illustraties Madeleine Floyd. Fontaine Uitgevers 2023. 224 blz. € 24,99.
