Vanaf 2006 is er een Canon van Nederland over personen en gebeurtenissen uit de Nederlandse geschiedenis die iedereen zou moeten kennen. Nu is er een Canon van de Nederlandse natuur: even boeiend als toegankelijk geschreven en rijk geïllustreerd.
Vijftig vensters
Wie een canon samenstelt, wikt en weegt. Een beproefde methode om een goed overzicht te geven, ontwikkelde Frits van Oostrom met de Canon van Nederland. Er kwamen vijftig vensters die uitzicht bieden op de grotere geschiedenis achter een onderwerp.
Dick de Vos volgt die methode. Zo vertelt de schietwilg over hakhout, klompen en vlechtwerk, de grutto over ons cultuurlandschap, de merel over verstedelijking, de lepelaar over de geschiedenis van Natuurmonumenten en de grote brandnetel over stikstof. Net als Van Oostrom heeft De Vos zich laten bijstaan door een deskundige commissie en vele kenners. En net als in de Canon van Nederland toont zich in de beperking de meester.
Meer dan vogels
Het gaat in dit boek om meer dan vogels. Er komen vele dieren en planten aan bod, van aardhommel tot zandhagedis. Tot de beschreven vogels behoren de grutto, de rotgans, de merel, de kanoet en de zilvermeeuw. Verrassende keuzes zijn geosmine – de geur van regen –, de grote blauwkopworm als bodembewerker en het zinkviooltje, een plant die floreert op vervuilde grond.
De stijl is beeldend en toegankelijk, af en toe prettig speels. Neem de volgende beschrijving van de grutto: ‘Een kievit loopt, maar een grutto schrijdt; in het diepst van zijn gedachten waant hij zich een ooievaar.’ Het boek is prettig leesbaar en door de veelheid aan onderwerpen doet bijna elke lezer nieuwe inzichten op. Zo heeft Nederland zo ongeveer de grootste ‘regenwormdichtheid’ ter wereld.
Cultuur en natuur
Het is knap hoe De Vos in dit boek de grote geschiedenis met bomen, planten en vogels verbindt. Neem de volgende passage over de wilg als icoon van het Nederlands landschap: ‘De knotwilg staat symbool voor hoe Nederlanders eeuwenlang met de natuur zijn omgegaan: reguleren, snoeien en beknotten’. Het hoofdstuk kent, net als de andere vensters, fraaie afbeeldingen, zoals van dijkherstel in Walcheren in 1945 en een winters plaatje van een steenuil in een knotwilg.
De Canon van Nederland werd in 2019 herijkt door de historicus James Kennedy en een nieuwe commissie. Er kwamen vensters bij en er verdwenen er een paar door voortschrijdend inzicht. Misschien gebeurt dat met de Canon van De Nederlandse natuur ook, met dezelfde aandachtspunten die in onze tijd algemene aandachtspunten voor geschiedschrijving zijn: meer oog voor de schaduwzijden en oog voor verhalen uit héél Nederland. Zo ontbreekt in dit boek Caribisch Nederland.
Landbouwbeleid
Met oog voor schaduwzijden in de geschiedschrijving zit het in dit boek wel goed. Er is aandacht voor het ‘geldgedreven landbouwbeleid’, de toename van stikstof en de geringe aandacht voor natuur bij de grote veranderingen in onze leefomgeving – zonder dat de stijl van het boek onevenwichtig wordt of het enthousiasme voor de natuur getemperd. Het boek is vooral een uitnodiging om je kennis te vergroten. Het motto is illustratief: ‘Wat je niet kent, kun je niet koesteren.’
Dick de Vos. Canon van de Nederlandse natuur. 50 karakteristieke soorten planten en dieren. KNNV Uitgeverij, Zeist 2023. 239 blz. € 32,95. Klik hier om het boek te bestellen.
Dick de Vos is auteur van meerdere natuurboeken (o.a. Veldgids vogelzang, 2017; Ode aan de nachtegaal, 2021) en redacteur van vogelskijken.nl.
