Vogelfotografie: Wees voorbereid op het onverwachte

Een van de lastigste momenten is als je als vogelaar door het veld loopt en voor je vliegt een vogel op. Dat is het moment om toe te slaan en de vogel te fotograferen. Het kan immers zomaar gebeuren dat deze vogel na dit moment onvindbaar in struikgewas verdwijnt of op grote hoogte als een stipje in de lucht oplost. Als je het moment mist dan blijf je misschien voor altijd met een knagende onzekerheid achter of die sprinkhaanzanger die je zag vliegen wel echt die donkere staart met witte staartpuntjes had, of dat je je toch vergist hebt. Dan voel je je toch als schaatser Koen Verweij die ooit op drie duizendste seconde het goud miste. Hoe kun je je voorbereiden op zo’n onverwachts moment?

Fotograferen in de M-stand 

Allereerst is het belangrijk met welke stand van de camera je fotografeert. De M-stand stelt je in staat om van tevoren het diafragma, de ISO en de sluitertijd vast te leggen. Dat heeft het grote voordeel dat een vogel op dezelfde manier belicht wordt als hij boven of onder de horizon vliegt. Alle automatische standen zoals de A, P of T laten zich namelijk voor de gek houden door de lichte lucht achter de vogel en gaan daarvoor compenseren. Dat betekent dat vliegende vogels typisch worden onderbelicht en dus veel donkerder op de foto komen. De M-stand betekent dat je niet hoeft na te denken over belichting als een vogel gaat vliegen, maar meteen kunt toeslaan. Dat scheelt kostbare tijd.

Het nadeel is wel dat je gedurende de dag goed moet opletten dat de belichting blijft aansluiten bij de lichtomstandigheden. Een uur niet naar de instellingen kijken kan tot gevolg hebben dat die zon die net achter de wolken vandaan is gekomen nu ervoor zorgt dat al je foto’s overbelicht zijn. Een onderbelichte foto hoeft overigens nog geen ramp te zijn. Meestal valt er in de nabewerking nog wel zodanig iets van te maken dat je alsnog kunt bewijzen welke vogel erop stond, maar de fotokwaliteit heeft daar wel onder te lijden en dat is jammer want juist een onverwachts moment kan ook een heel bijzonder fotomoment zijn.

Groot diafragma (laag getal)

Als je camera in de M-stand staat is het natuurlijk wel van belang welke diafragma, ISO en sluitertijd je kiest. De minimale diafragma wordt door je lens bepaald en wordt aangeduid met een getal na de letter f. Bij lenzen die door veel vogelaars worden gebruikt is dat vaak f5.6, f6.3 of f7.1. Een hoger getal betekent dat de camera minder licht opvangt waardoor een tragere sluitertijd nodig is om dat te compenseren. Aan te raden is dus het laagst mogelijke getal als uitgangspunt te nemen.  

Snelle sluitertijd

De sluitertijd van camera’s loopt bij sommige modellen uiteen van 30 seconden belichtingstijd tot 1/8000 seconde belichtingstijd. Dat is de tijd die zit tussen het openen en weer dichtklappen van de sluiter van de camera. Hoe sneller dat gaat, hoe meer het licht wordt bevroren. Een sluitertijd onder de 1/100 levert al snel bewogen foto’s op, zelfs als de vogel zelf niet beweegt. Voor vogels die stilzitten kan 1/400 al genoeg zijn voor een scherpe foto. Voor vliegende vogels is aan te raden om tenminste met 1/2000 te werken als dat mogelijk is. Als de omstandigheden het toelaten kun je nog eens opplussen naar 1/3200, maar meer heb je eigenlijk nooit nodig. Daarmee kun je zelfs de snelst vliegende vogels bevriezen. Met uitzondering van kolibries, maar die hebben we hier toch niet.

ISO

De ISO is een wat meer onduidelijke factor omdat het per camera verschilt welke waarde je kunt gebruiken. Een hogere ISO zorgt ervoor dat de camera meer licht opneemt waardoor je een hogere sluitertijd of hoger diafragma kunt compenseren en toch een goed belichte foto kunt krijgen. Een hogere ISO heeft echter wel als nadeel dat er ruis ontstaat. Daardoor wordt de foto korrelig. Met vrijwel alle camera’s is het mogelijk om ruisvrije foto’s te maken tot ISO 400. Daarna ontstaan onderlinge verschillen.

Zelf fotografeer ik met de Canon R5 en daarbij hanteer ik ISO 3200 als bovengrens voor mooie foto’s. Bij uitzondering ga ik wel eens tot ISO 12.800, maar dan stopt het ook wel. Tegenwoordig zijn fotobewerkingsprogramma’s zoals Topaz Labs, Adobe Lightroom of DxO Labs heel goed in staat ruis weg te werken waardoor die grens steeds verder kan worden opgerekt. Het is in elk geval iets waarvan je voor jezelf moet bepalen waar je comfortabel mee bent. Belangrijk is wel om je daar even in te verdiepen! Dan weet je voortaan wat je acceptabel vindt en wat niet.

Instellen van de belichting

Als je van alle drie de belichtingsinstellingen een goed beeld hebt dan is je camera klaar om het veld in te gaan. Zelf pak ik het doorgaans zo aan dat ik mijn diafragma op een zo laag mogelijk getal heb gezet. Vervolgens zet ik mijn ISO op 3200 en daarna kijk ik welke sluitertijd voor een goede belichting zorgt. Als mijn sluitertijd onder de 1/1000 komt dan gooi ik mijn ISO omhoog. Als mijn sluitertijd op 1/2000 zit en de foto is nog overbelicht dan gooi ik mijn ISO omlaag.

Controle over de scherpstelling

Als de belichting goed is ingesteld dan komt het moeilijkste gedeelte: de scherpstelling. Het fotograferen van (kleine) vogels in vlucht vraagt vaardigheid. Het uit de lucht oppikken van een vogeltje en daar meteen op mikken, is iets wat je even moet leren. Vogelaars die gewend zijn aan het kijken met hun verrekijker zullen daar echter waarschijnlijk minder moeite mee hebben. Verder is het de uitdaging om áls je goed gemikt hebt, meteen op de vogel scherp te stellen. Als dat mis gaat dan is je kans op een bewijsfoto vaak al verkeken. Eerder gaf ik al tips over het gebruiken van de Af-button als aparte scherpstelknop. Als je dat eenmaal goed hebt ingesteld, heb je volledige controle over het moment waarop je gaat focussen.

Focussen op de juiste afstand

Voor een goede focus helpt het als je camera al ongeveer op de juiste afstand staat gefocust. Wen je dus aan om bij het door het veld lopen je camera op een scherpstelpunt van 10 of 15 meter afstand van je in te stellen. Als de camera op een punt heel dichtbij of heel ver weg is gefocust, is de vogel vaak niet eens meer als object herkenbaar en dan wordt het wel heel moeilijk scherpstellen. Als je de vogel wel door de zoeker als object kunt herkennen dan kan een druk op de Af-button voldoende zijn om meteen scherp op de vogel te zitten en kun je gaan schieten. Op dat moment weet je dat jij je geen zorgen meer hoeft te maken: die bewijsplaatjes heb je!

Noodoplossing: met de hand

Als je merkt dat de scherpstelling niet gaat zoals gepland, maar dat de camera een bosje interessanter vindt dan jouw vogel dan is het aan te raden om meteen te stoppen met focussen en kun je bij wijze van noodoplossing proberen om met de hand ongeveer scherp te stellen. Sommige vogels zijn zo herkenbaar dat ook dit het felbegeerde bewijsplaatje kan opleveren. Geef het ook nooit te snel op want veel vogels zijn achteraf nog goed te herkennen zelfs als ze strak van je af vliegen.

Succes!

Met deze voorbereiding kun jij dit najaar op zoek gaan naar zeldzame vogels. Tijdens het zoeken kun je mooi oefenen op al die andere gewonere vogels die voor je voeten opvliegen. Als je dan niks bijzonders vindt, heb je er in elk geval nog een leuk plaatje om mee thuis te komen!