Zo klinkt de tjiftjaf

Eind februari, begin maart kun je al tjiftjaffen horen zingen. De eerste zonnige dag met niet al te veel wind kan het raak zijn, een dag om er speciaal op uit te trekken om deze lentebode bij uitstek te verwelkomen. Het liedje van de tjiftjaf is eenvoudig, zo eenvoudig zelfs dat het niet de moeite waard lijkt er verder bij stil te staan, maar dat is te weinig eer voor dit onvermoeibare zangertje.

Zang

De zang van de tjiftjaf bestaat uit een regelmatige afwisseling van twee of drie korte tonen op verschillende toonhoogten. Hij wordt in strofen voorgedragen die in lengte kunnen variëren van slechts twee tot meer dan vijftien seconden. Het aantal toontjes ligt vaak rond de drie per seconde. De variatie in toonhoogte is groter dan de naam ’tjiftjaf’ doet vermoeden. Wie goed luistert zal vaker drie dan twee verschillende tonen onderscheiden. In onderstaand fragment is sprake van drie verschillende toonhoogtes en de afzonderlijke tonen worden soms herhaald, maar vaker afwisselend gezongen.

Er is aardig wat variatie mogelijk tussen de liedjes van individuele vogels. Waarschijnlijk speelt hierbij ook leeftijd en ervaring een rol. Onderstaande tjiftjaf is de ene keer zeer regelmatig met het afwisselen van tjif en tjaf en de andere keer juist helemaal niet. De pauzes tussen de strofen zijn vrij lang.

Als het seizoen wat verder gevorderd is, kun je tussen de zangstrofen soms een herhaald ritmisch rollertje horen. Mogelijk is het een agressiesignaal naar andere mannetjes. Het lijkt erop dat onderstaande tjiftjaf wat moeite heeft de rollertjes en tjifjes strikt gescheiden te houden.

Zangactiviteit

Roep

De roep van de tjiftjaf is een vrij zacht, maar toch goed hoorbaar twiet, stijgend in toonhoogte. Je kunt hem veelvuldig horen, met name in de zomer.

Gedrag

De tjiftjaf kun je vaak redelijk hoog in een boomtop horen zingen, alsof hij er een vaste zangpost op nahoudt. Net zo vaak zul je hem al voedsel zoekend horen, want waarom zou je niet tussen wat hapjes door een liedje zingen of andersom, tussen twee zangstrofen door een hapje nemen.

Interessante informatie & weetjes

• Vanwege de vaste regelmaat waarmee de tjiftjaf zijn toontjes elkaar laat opvolgen, wordt hij in België ook wel het maatslagertje (metronoom) van het vogelkoor genoemd.
• Heel zelden kun je in het veld de zogenaamde mixed song horen, een mengeling van de zang van de tjiftjaf en de fitis. Die begint dan bijvoorbeeld als een tjiftjaf en gaat naadloos over in het dalende loopje van de fitis. Omdat het met name fitissen blijken te zijn die dit soort liedjes laten horen, behandelen we deze zang bij de fitis.

Gelijkende soorten

• De zang van de tjiftjaf is voor de wat gevorderde vogelaar onmiskenbaar. Degenen die nog niet zo thuis zijn in de vogelgeluiden zouden hem kunnen verwarren met de ti-tu-ti-tu van een koolmees of het tjilpen van een huismus. De zang van de koolmees is echter langzamer, zuiverder en luider, en de ti en tu worden in vaste combinaties gezongen: ti-tu-ti-tu-ti-tu of titi-tu-titi-tu-titi-tu. De afzonderlijke tjilpjes van de huismus kunnen in toonhoogte verschillen en zelfs afwisselend ten gehore worden gebracht. Ze klinken echter zwaarder en meer tweelettergrepig dan de korte, hoge toontjes van de tjiftjaf.
• De roep van de tjiftjaf lijkt erg op die van de fitis en is daarmee een uitdaging voor menig vogelaar. Heb je het verschil eenmaal door, dan kun je daar zeker indruk mee maken. De tjiftjaf roept een kort twiet, de fitis een langer, naar twee tonen neigend huuwiet.
• De roep van een alarmerende vink kan aardig lijken op die van de tjiftjaf, zeker wanneer de vink achterwege laat zijn wiet- of wuiet-roepjes af te wisselen met zijn kenmerkende pink of ping.

Dit artikel kwam tot stand in samenwerking met de Veldgids Vogelzang
Geluiden: app BirdSounds Europe, Henk Meeuwsen