Zo klinkt de merel

‘De vogels zingen weer’ hoor je mensen vroeg in het voorjaar weleens zeggen, waarschijnlijk mensen met een beperkte kennis van vogelzang. Grote kans dat ze het over de merel hebben, want ook al ken je deze vogel niet, het valt meteen op wanneer je na maanden van radiostilte zijn fabelachtige zang weer door straten en tuinen hoort galmen. Het doet er niet toe of je de merel wel of niet kent, als je zijn zang maar hoort, want het is zo ongeveer de warmste, helderste en troostrijkste vogelzang die in onze contreien te horen is. Het mooiste van alles is, dat de merel er in de loop van de zomer geleidelijk en bijna ongemerkt het zwijgen toe doet. Je zou hem bijna vergeten, totdat hij ons op een windstille, zachte winteravond – de zon is net onder – al uit onze winterslaap haalt.

Zang

De merel is een vrije strofenzanger: elke strofe is anders. Tenminste, zo lijkt het. Pas na een hele tijd herken je een strofe die hij eerder heeft gezongen. De twee tot vier seconden durende strofen beginnen met warme, melodieuze klanken; de toonhoogte is vrij laag waardoor ze gemakkelijk door ons na te fluiten zijn. De strofen eindigen bijna altijd met hoge, snel voorgedragen tonen en/of nog snellere tierelantijntjes. Door de lage tonen is het eerste deel van de strofe van een grote afstand te horen. Het tweede deel hoor je alleen wanneer je dichterbij staat. De pauzes tussen de strofen variëren van minder dan een seconde tot vele seconden, afhankelijk van het weer, het moment van de dag en het stadium van de broedcyclus.

Zangactiviteit

Roep

De merel houdt er een heel arsenaal aan roeptypen op na. Misschien wel het bekendst is het zogenaamde tjengen, een aggressieroep naar soortgenoten, bijvoorbeeld wanneer die het nachtterritorium doorkruisen of na een gevecht. Je kunt deze roep het hele jaar horen. Door het ontbreken van de zang valt hij met name op tijdens de ochtend- en avondschemering gedurende herfst en winter. Een heftigere variant van deze roep hoor je wanneer een of andere rover het op de eieren of jongen heeft gemunt.

Juveniel

Jonge merels verlaten het nest al voordat ze echt kunnen vliegen en dat maakt ze kwetsbaar voor katten en andere rovers. Ze hippen wat rond of houden zich op in een of andere lage struik. Daarbij laten ze met hun roep weten waar ze zijn, zodat hun ouders weten waar het voer naartoe moet.

Gedrag

De merel is van nature een bosvogel en komt nog steeds in onze bossen voor, zij het in lagere dichtheden dan in steden en dorpen. Merels in bossen zijn ook veel schuwer dan hun stadse soortgenoten. Zeker in de stad is het nooit moeilijk om merels bezig te zien met hun ‘dagelijkse beslommeringen’. Je kunt ze met gemak tot op enkele meters benaderen. Vanaf ongeveer een uur voor zonsopkomst bezetten ze hun zangposten – meestal een hoog punt, bij voorkeur de nok van een dak – en zetten ze het op een zingen. Rond zonsopkomst of iets daarvoor valt de zang nagenoeg stil, dan gaan de merels massaal foerageren. Verder op de dag kun je vaak hier of daar wel een merel horen zingen en kort voor zonsondergang begint weer een nieuwe zangpiek, die duurt totdat het zo goed als donker is.

Interessante informatie & weetjes

• Merels zijn een schoolvoorbeeld van ‘een leven lang leren’. Hoe oud ze ook worden, ze blijven hun repertoire uitbreiden met nieuwe zangelementen. De buurmerels kunnen die weer oppikken met als gevolg dat er lokaal korte of langere tijd specifieke riedels in zwang kunnen zijn.
• Wie wat langer naar de merels in zijn omgeving luistert, kan specifieke deuntjes leren herkennen en daarmee dus ook individuele merels. Hoe mooi is dat?
• Zoals veel andere zangvogels pikken merels geluiden op uit hun omgeving en bouwen die in in hun zang. Daarbij kan het gaan om geluiden van andere vogels, mobieltjes en autoalarmen, maar ook om door mensen gefloten riedeltjes. Zo kun je met een beetje geluk aan de zang van een merel horen waar hij is opgegroeid.
• In steden zingen merels anders dan in bossen. Steden produceren meer herrie en merels doen hun uiterste best om daarbovenuit te komen: ze zingen harder, complexer en hoger. Daarnaast is de concurrentie in steden groter, waardoor ze al zingend meer hun best moeten doen om geïnteresseerde vrouwtjes te verleiden en concurrerende mannetjes te overtroeven.
• Luisteraars van het radioprogramma Vroege Vogels konden in 2010 stemmen op het mooiste vogelgeluid en in 2012 op het mooiste natuurgeluid. In zowel de VogelTop100 als de NatuugeluidenTop40 eindigde de merel op de eerste plaats.
• Jonge merels hebben een veel minder uitgebreid repertoire en moeten nog veel leren. Hun zang klinkt dan ook eenvoudiger en bevat meer herhalingen dan die van oudere mannetjes.

Gelijkende soorten

• De zang van de grote lijster heeft dezelfde warme klankkleur als die van de merel, maar mist meestal de hoge tonen en schelle klanken die de merel aan het eind van bijna elke zangstrofe laat horen. Daarnaast is de zang van de grote lijster minder gevarieerd en melancholiek van toon.
• De zang van de zanglijster onderscheidt zich van die van de merel door zijn vele herhalingen en (daardoor) het ontbreken van de tweedeling – eerst warm en helder, daarna scheller en sneller – binnen de zangstrofen van de merel.

Dit artikel kwam tot stand in samenwerking met de Veldgids Vogelzang
Geluiden: app BirdSounds Europe, Henk Meeuwsen.