Zo klinkt de zwartkop

In het begin van de lente, meestal eind maart of begin april, hoor je van de ene dag op de andere overal zwartkoppen. Het zijn mannetjes die die nacht zijn aangekomen uit het zuiden en dan hun gebied opeisen. De zang is niet zo bekend maar toch vind je zwartkoppen in elk bos en elke groene wijk.

Zang

De zangstrofe bestaat eigenlijk uit twee in elkaar overvloeiende delen. Hij begint wat pruttelend of brabbelend (Duitsers noemen dat de Vorschlag) en gaat dan geleidelijk over in steeds duidelijker noten. Het einde klinkt klaterend en helder en wordt ook wel de ‘soprano flourish‘ genoemd. Persoonlijk vind ik ze een beetje vals en onnodig hard en schel. De noten zijn – in mijn oren – net niet helemaal zuiver. De Engelsen noemen de zwartkop ook wel de poor man’s nightingale, om de zwartkop op zijn plaats te wijzen.

Dit is het algemene schema, maar er is veel variatie tussen de zwartkoppen onderling, per regio, per seizoen, en tussen de strofen van éen en dezelfde zwartkop. De strofen bevatten ook veel imitaties van andere vogels, vooral de eindriedel.

In een volgend artikel zullen we ingaan op verschillende variaties.

Zangactiviteit

Roep

De meest gehoorde roep is een nat, smakkend tjèk. Het is gemakkelijk na te doen: zuig op je tong en laat dan los, de zwartkop zal nieuwsgierig naar je toe komen. Deze roep wordt in verschillende situaties gebruikt, van uiting van een lichte alertheid tot alarm.

Bij gevaar wordt de roep snel herhaald en kan die overgaan tot bijna een rateltje.

Interessante informatie & weetjes

• Veel mensen denken dat de zwartkop een mees is. Dat komt vast door de analogie van matkop en glanskop. Hij hoort echter tot het geslacht Sylvia. Het vrouwtje heeft overigens geen zwart petje, maar een bruin.
• Jac. P. Thijsse was dol op de zang van de zwartkop, die hij de ‘klokjesaria’ noemde.

Gelijkende soorten

• Op het eerste gehoor lijkt de zang wel wat op die van de tuinfluiter. Maar de zwartkop zingt meer helder en minder brabbelend en ook meer in strofen. Als een tuinfluiter eenmaal op dreef is, zing hij bijna continu, met maar heel korte pauzes tussen de strofen. De zwartkop doet die bijna nooit.
• Het meest opvallende verschil is echter de innerlijke structuur van de strofen. De zwartkop begint wat brabbelend en gaat dan over in steeds helderder tonen. De tuinfluiter blijft de hele strofe door brabbelen; er is geen verschil tussen het begin en het eind.

Dit artikel kwam tot stand in samenwerking met de Veldgids Vogelzang
Geluiden: app BirdSounds Europe, Henk Meeuwsen.