Zo klinkt de koolmees

Vogelzang leren is voor veel mensen een uitdaging, maar de koolmees schiet ons te hulp. We horen hem veel en de zang is goed te onthouden. Hij zingt al vanaf half december en houdt pas eind mei op, als alle jongen zijn uitgevlogen. Daarna scharrelen ze in familiegroepjes rond dus heeft nestverdediging geen zin meer

Zang

De koolmees heeft een simpele motiefzang. Dat wil zeggen, de strofen bestaan uit een willekeurig aantal identieke motieven, aan elkaar gezongen als kralen in een ketting. Meestal herhaalt de koolmees dat motief een keer of tien, twintig, maar ik heb ook weleens een strofe van 36 geturfd.

De motieven bestaan meestal uit twee noten: een hogere en een lagere. Met die twee noten kunnen verschillende motieven worden gevormd. Hoog-laag, laag-hoog, hoog-laag-laag enzovoort. Het gaat allemaal in een rustig tempo dat goed te volgen en na te fluiten is.

Het meest hoor je het ‘teacher‘-motief: een hoge noot gevolgd door een lagere: TIEta TIEta TIEta enz.

Andere motieven zijn bijvoorbeeld taTIE taTIE taTIE of een driedelig ta ta TIE. Zelden hoor je meer ingewikkelde strofen, het worden geen nachtegalen. Hieronder het ‘Mrs Hewitt’-zangetje (het Engels is sowieso een handige taal om vogelzang na te doen, met al die scherpe s- en t-klanken, voor in de mond uitgesproken).

Zangactiviteit

Roep

Zo eenvoudig de zang, zo veelzijdig zijn de roepvarianten. Je zou een dik boek kunnen vullen om alle roepen te beschrijven en te duiden. Zelfs ervaren vogelaars worden regelmatig verrast door de vele roepjes. Een bekentenis: als ik een roepje in een (Nederlands) bos niet zo snel kan thuisbrengen, is het meestal een koolmees. Koolmezen kunnen zelfs roepen imiteren van andere vogels (bijvoorbeeld glanskoppen), wat het er niet eenvoudiger op maakt.

Om toch wat in handen te geven hieronder enkele roepen:

De tsjurr-roep: een ratelend, alarm- en scheldroep, dat we ook van andere mezensoorten kunnen horen.

De algemene contact-alert roep.

De alert-roep: een dun tie-tie, ook gebruikt bij begroetingen.

De tsjie-wiemp-roep, vaak ook gebruikt als een verkorte zang.

Het zijn maar enkele van de ongeveer 40 soorten roepen en roepvariaties waarvan de functies lang niet allemaal duidelijk zijn. Eenzelfde roep kan bovendien in verschillende situaties gebruikt worden. Er is dus nog veel te ontdekken aan de koolmeesgeluiden.

Interessante informatie & weetjes

• Vogels zingen in de stad met hogere tonen dan in het bos. Dat is in 2006 voor het eerst aangetoond bij koolmezen. De geluiden in de stad bestaan hoofdzakelijk uit lage frequenties. Die verstoren de zang van koolmezen. Om toch boven het stadslawaai uit te komen, kiezen stadskoolmezen de liedjes met hoge tonen uit hun repertoire. Koolmezen uit het bos blijven ook de lagere liedjes zingen.
• Dit is een wereldwijd verschijnsel en hetzelfde is aangetoond bij veel andere vogelsoorten.

Gelijkende soorten

Dit artikel kwam tot stand in samenwerking met de Veldgids Vogelzang
Geluiden: app BirdSounds Europe, Henk Meeuwsen.