Hoe herken je de ijseend

Kenmerken

De ijseend is een beetje als een tropische verrassing in de winter voor de Nederlandse kust te zien. Ze zijn hier niet in grote aantallen. De meeste exemplaren zijn bij De Wadden te zien en in mindere mate voor de kust van de Delta. IJseenden vind je niet vaak in het binnenland alhoewel een koppel ijseenden vanaf 2019 op de Marker Wadden broedt. Het ene jaar overigens met meer succes dan het andere jaar. Dat was destijds een primeur voor Nederland want ijsseenden broeden normaal gesproken op de toendra’s van het noordelijk halfrond. De ijseenden hebben in de winter een prachtig verenkleed wat zelfs als mooier wordt gezien dan het zomerkleed. IJseenden in zomerkleed zien we hier in Nederland niet.

Kleed man

Het mannetje ijseend in in winterkleed prachtig getekend waarbij de lange staart (1) direct opvalt. De schouderveren (2) zijn lichtgrijs gekleurd en de rug en vleugels (3) zijn donker. De schouderveren zijn in de zomer donker gekleurd met gouden randen. De kop, nek en borst (4) zijn alleen in de winter hagelwit. In de zomer zijn die juist zwart gekleurd. De roze vlek op de snavel (5) is kenmerkend voor de mannetjes. Die snavelvlek hebben ze in alle kleden.

Kleed vrouw

Een vrouwtje ijseend is wat compacter gebouwd dan een mannetje en daarbij heeft het vrouwtje ook in de winter een heel variabel verenkleed. Met name de schouderveren en donkere kruin en borst kunnen per vogel sterk variëren. Dit komt door een langzame en complexe rui, de individuele variabele timing van de rui, de leeftijd en individuele variatie in kleuren. De compactere bouw van het vrouwtje is met name in de vlucht goed waarneembaar en wordt mede veroorzaakt door de veel kortere staart van het vrouwtje. En niet onbelangrijk in de herkenning, de oranje snavelpunt ontbreekt bij het vrouwtje zowel in de winter als in de zomer als in het juveniele en adulte kleed.

Juveniel kleed

Op de foto een juveniele ijseend kleurend naar het eerste winterkleed. Het is al wel duidelijk dat het een mannetje betreft omdat de roze snavelpunt al goed zichtbaar is en die is overigens in alle kleden, in de winter en zomer en bij juveniele en adulte vogel zichtbaar. De lichtgrijze schouderveren zijn nog relatief kort en groeien uiteindelijk als de vogel volwassen is in de winter uit naar lange grijze veren. Ook de lange staartveren mist dit mannetje nog. De donkere nekvlek is al wel behoorlijk groot wat laat zien dat hier en daar al wat volwassen delen zichtbaar worden. Het is een lang rui-traject wat ook nog eens per vogel verschilt

Kenmerkend gedrag

IJseenden foerageren in groepen van soms wel honderden vogels en duiken dan samen naar de bodem om daar schelpdieren en kleine kreeftjes te vangen. Ze kunnen wel tot tien meter diep duiken. Ook kleine visjes en plantaardig voedsel staan op het menu. In de winter verblijven ze in hele kleine aantallen voor onze kust, maar de grootste groepen ijseenden overwinteren in de Oostzee waar ze ook in grote groepen leven en samen foerageren.

Wist je dat?

• Het aantal ijseenden jaarlijks afneemt, wat wordt veroorzaakt door de verslechtering en verstoring van de voedselgronden in de Oostzee waar de grootste populatie ijseenden overwintert?
• Als het aantal lemmingen in het poolgebied laag is, roofdieren als poolvos, sneeuwuil, hermelijn en kleine- en grote jagers overschakelen op jonge vogels als ijseenden en zwarte zee eenden? Of de klimaatverandering een oorzaak is van de afname van het aantal lemmingen is niet zeker.