Elke vorm van natuurrecreatie – en dus ook vogels kijken en fotograferen – zorgt al snel voor een minder gunstige situatie voor flora en fauna, maar mooie foto’s dragen ook bij aan het draagvlak voor bescherming.
Waar liggen de grenzen? Hoe ver kun je gaan en welke criteria gebruik je hierbij? In dit artikel geven we een antwoord op deze vragen en geven we concrete tips. Zo wordt verantwoord vogels fotograferen voor iedereen de enige manier om te werk te gaan.
Basisprincipe
De integere en ervaren vogelfotograaf is uit op foto’s waarop vogels zich natuurlijk gedragen, dus zonder stress door de fotograaf. Geen uil die zich heel smal maakt uit angst, geen weglopende of wegvliegende vogels. Liefst zelfs geen foto waarop het dier strak in de lens kijkt. Met andere woorden, niet alleen op ethische gronden en uit respect voor de natuur, maar ook uit fotografisch oogpunt is goed omgaan met de natuur belangrijk.
Dilemma’s in relatie tot de natuurbescherming
Binnen de vogelfotografie zijn er nog tal van dilemma’s waarbij de meningen ver uit elkaar kunnen liggen. Voorbeelden hiervan zijn:
- Vogelfotografen maken soms gebruik maken van lokmiddelen zoals voedsel en geluid. Het inzetten van voedsel om vogels te lokken lijkt onschuldig. De vogel heeft er voordeel van en de fotograaf heeft er voordeel van, dus: ‘who cares’?
- Veel natuurliefhebbers wijzen het lokken van vogels met hun eigen geluid – door dit af te spelen met een geluidsdrager – van de hand. Maar of de effecten zo ernstig zijn dat dit verboden zou moeten worden is moeilijk vast te stellen. Is één keertje ‘tapen’ echt zo schadelijk? Maar wat gebeurt er als meerdere fotografen op dezelfde locatie gaan ’tapen’?
- In het begin van de vogelfotografie was nestfotografie dé manier om vogels op de plaat te krijgen, maar met de opkomst en popularisering van moderne fotografie en telelenzen kwam er in de jaren zeventig aandacht voor de kwetsbaarheid van vogels, en werd er juist gezocht naar alternatieven om vogels anders vast te leggen. Bij het nest moest je voortaan de vogels met rust laten. Maar die ban op nestfotografie is ook een verlies. Er is weinig goed beeldmateriaal beschikbaar uit deze belangrijke fase in een vogelleven, terwijl nestfotografie waarschijnlijk best kan worden uitgevoerd op en manier dat de vogels er gaan last van hebben. Maar wat worden de effecten als iedereen die zich in Nederland vogelfotograaf noemt zich gaat toeleggen op nestfotografie?
- Fotografen kunnen in hun enthousiasme om nog een stapje dichterbij te komen het leefgebied van de doelsoort, maar ook van andere dier- en plantensoorten verstoren en beschadigen. Het is de afzonderlijke fotograaf niet kwalijk te nemen dat hij één stapje verder zet, maar hoeveel fotografen zullen er na hem nog volgen?
Dilemma’s in relatie tot de medemens
Iemand vroeg eens: “wat is het verschil tussen een eenzame cowboy op de prairie en een astronaut in een ruimteschip”? Het antwoord laat zich raden: de cowboy kan zich veel veroorloven, de prairie is groot en bewoners zijn er nauwelijks. De astronaut daarentegen leeft met enkele collega’s op een paar vierkante meter. Het is noodzakelijk om duidelijke afspraken te maken en rekening met elkaar te houden. Zo blijft het leefbaar blijven in het ruimteschip.
Nederland en België zijn te vergelijken met dat ruimteschip. Niet alleen zijn het een van de dichtstbevolkte landen, de dichtheid aan natuur- en vogelfotografen is er ook nog eens het grootst. Ook hier kan je tegen allerlei vraagstukken aanlopen.
- Door de natuur te verstoren of je letterlijk op de voorgrond te dringen kun je ook andere natuurliefhebbers en fotografen hinderen en irriteren. Maar er zijn ook ervaren fotografen die op grond van hun vogelkennis en ervaring wel dat stapje extra willen zetten. Onbegrip zal hun lot zijn.
- Of je vertelt een bevriende vogelaar in vertrouwen waar hij grote kans maakt op een bijzondere soort, bijvoorbeeld een roerdomp op zijn visstek, waarna je de week daarop kunt aansluiten in de rij… Ook al zou die vogel er misschien geen last van hebben, je bent wel je goede plekje kwijt.
- Ook is er de inbreuk op de persoonlijke levenssfeer. Iemand heeft bijvoorbeeld een boom met roestende ransuilen in zijn tuin of nog veel erger een vogel die normaal in Siberië leeft wordt opgemerkt door een twitcher die de onstuitbare tam-tam van de sociale media in werking zet…
- Dankzij de stormachtige ontwikkelingen in de digitale fotografie, heeft de vogelfotografie een grote vlucht genomen. Veel mensen beschikken over betaalbare, goede camera’s en lenzen. Heel positief, maar het betekent ook dat er in korte tijd veel onervaren, soms onzorgvuldige, te gretige fotografen zijn bijgekomen. Zij kunnen zonder dat zij dat willen de natuur schaden.
Gedragscode voor verantwoorde vogelfotografie
De vele discussies op forums en social media leren ons dat er zoveel meningen als fotografen zijn en dat het niet voldoende is te zeggen dat iedereen z’n eigen verantwoordelijkheid moet nemen. In deze discussies is er behoefte aan een houvast waarop iedereen kan terugvallen; huisregels voor het ruimteschip.
Birdpix kwam in 2006 al met een gedragscode voor vogelfotografen, als ethische en praktische norm in het veld. Deze regels zijn gebaseerd op nationale en Europese wetgeving. Dit is het minimale houvast dat aan de basis ligt van de gedragscode. Elke burger moet zich immers aan de wet houden.
Uitgangspunt van de gedragscode is dat bij het beoefenen van natuurfotografie noch het leven, noch de levenswijze van dieren en planten in het gedrang mag komen. Het behoud en het welzijn van dieren en hun omgeving staat voorop. De toepassing van dit principe vereist een basiskennis van natuur en ecologie. Soortenkennis en kennis van diergedrag zijn de belangrijkste elementen die aan de basis staan van verantwoorde natuurfotografie.
- Beïnvloed zo min mogelijk de bestaande situaties. En er zorg ervoor dat je de leefomgeving van de vogels en andere dieren niet aantast.
- Fotografeer alleen in vrijheid levende vogels.
- Verstoor en verniel geen nesten, slaapplaatsen en rustplaatsen.
- Doe alles wat redelijkerwijs mogelijk is om het verontrusten van vogels te voorkomen. Pas je activiteiten aan het gedrag van de vogel aan, als de vogel laat merken dat hij is verontrust, zodat de vogel weer tot rust kan komen. Gebruik van geluidsdragers tijdens de broedperiode is niet toegestaan, omdat dit met zekerheid tot verontrusting van de vogel leidt.
- Gebruik geen dode beschermde dieren om (roof)vogels te lokken
- Betreed niet voor publiek gesloten terreinen. Vraag toestemming aan de eigenaar of beheerder.
- Heb respect voor de privacy van andere mensen.
- Houd rekening met andere gebruikers van het gebied waar je aan het fotograferen bent.
- Laat geen afval achter.
- Publiceer geen plaatsaanduidingen van bedreigde of kwetsbare vogelsoorten of gebieden.
Verantwoordelijkheid van de vogelfotograaf
Birdpix.nl – helemaal gewijd aan vogelfotografie – wil zo min mogelijk discussie over arbitraire grenzen en plaatst daarom geen nestfoto’s op de site. Het is ieders eigen verantwoordelijkheid of hij onder bepaalde omstandigheden wel of geen nestfoto’s wil maken. Maar zelfs al kun je aannemelijk maken dat je superverantwoord bezig bent geweest, Birdpix laat zich terecht niet vermurwen. Heel simpel omdat de oppervlakkige beschouwer gewoon een nestfoto ziet en kan denken: dat ga ik ook proberen!
Ook verlangt Birdpix dat inzenders van vogelfoto’s verklaren dat zij om de vogel dichtbij te krijgen geen gebruik hebben gemaakt van een geluidsdrager; het beruchte ‘tapen’.
Bij de naleving van deze regels is het goed ons te realiseren dat onzorgvuldig of verkeerd gedrag van een relatief klein aantal natuurfotografen de natuurfotografie in z’n geheel in opspraak kan brengen. De samenleving en de media rekenen de natuurfotograaf schadelijk gedrag zwaarder aan dan het even schadelijk gedrag van de ‘’gewone’’ natuurbezoeker. Begrijpelijk en terecht omdat ook van de beginnende natuurfotograaf mag worden verwacht dat hij zich in natuur en fauna heeft verdiept.
Bijvoorbeeld: als een vogelfotograaf op een zodanig opzichtige manier wacht bij het nest van een specht tot deze weer komt voeren, zodat de oudervogels bij het nest wegblijven, is dit de fotograaf ernstig te verwijten. Als een gezin met kinderen door bij datzelfde nest te picknicken en te spelen hetzelfde teweeg brengt, zonder dat in de gaten te hebben, dan rekent men hen dit uiteraard minder of niet aan.
Conclusie
Vogelfotografie is een prachtige hobby, waarin wij onze verbondenheid met en hart voor de natuur heel positief tot uitdrukking kunnen brengen. Maar het maken van foto’s mag geen nadelige effecten hebben op de soort of op zijn leefgebied. Als fotograaf ben je te gast in de natuur! Neem je eigen verantwoordelijkheid en wees bij twijfel terughoudend.
