Tips voor het fotograferen van vliegende vogels

Een van de moeilijkste, maar tegelijkertijd opwindendste vormen van vogelfotografie is het fotograferen van vliegende vogels. Maar met een goede voorbereiding heb je een grotere kans op mooie resultaten. Als je meer weet van het gedrag van vogels kun je beter bepalen waar en wanneer je ze het beste kunt opwachten. Ook de weersomstandigheden zijn een belangrijk onderdeel van de voorbereidingsstrategie. Tijdens harde aanlandige winden bijvoorbeeld, passeren zeevogels vaak door de branding: jagers, jan-van-genten, meeuwen, alkachtigen en duikers.

Concrete tips voor het fotograferen van vliegende vogels

Met de meeste camera’s en telelenzen is het mogelijk om een goede foto van een vliegende vogel te maken, maar met een snelle camera en een snelle lens zijn je kansen aanmerkelijk groter. Om te beginnen geef ik een paar concrete tips:

• Een korte sluitertijd gaat boven een kleiner diafragma. Sluitertijden boven de 1/2000 sec. zijn vaak nodig om de beweging van de vogel te bevriezen.
• Bedenk wel dat foto’s waar nog beweging in de vleugelpunten zichtbaar is vaak een levendiger beeld geven dan een compleet bevroren actie.
• Continue autofocus geeft de beste resultaten. In combinatie met veel beelden per seconde geeft dat de hoogste kans op een geslaagde foto.
• Het is verstandig om in zogenaamde bursts (reeksopnamen) te fotograferen, maar haal wel af en toe je vinger van de ontspanknop. Zo leg je veel houdingen van de vogel vast en heeft de camera voldoende gelegenheid de geheugenbuffer naar de geheugenkaart weg te schrijven. Het is bijzonder vervelend als op het mooiste moment de buffer vol zit!
• Het gebruik van een teleconverter vertraagt het focussen, dus als het niet nodig is kun je die beter niet gebruiken. Bovendien kun je een vliegende vogel makkelijker volgen en in beeld houden met minder millimeters.

Voordelen van systeemcamera’s

Regelmatig klagen fotografen dat niet al hun vluchtfoto’s scherp zijn. Hier kunnen verschillende oorzaken voor zijn, maar een relatief onbekende technische oorzaak is de zogenaamde black-outtijd bij DSLR-camera’s (spiegelreflex). Als je fotografeert op het maximaal aantal beelden per seconde is de spiegel zo lang opgeklapt dat de camera niet voldoende tijd heeft om scherp te stellen. Een oplossing voor dit probleem is om het aantal beelden per seconde terug te brengen met ongeveer een derde. Hiermee verleng je de tijd dat de spiegel van de camera in de normale stand staat en daarmee de tijd dat de autofocus het onderwerp kan zien. Dit geldt zowel voor de topmodellen als de goedkopere camera’s. Dit euvel speelt niet bij systeemcamera’s, aangezien deze geen spiegel hebben.

Een ander groot voordeel van moderne systeemcamera’s is dat ze een eye/animal-tracking autofocus systeem hebben. Met behulp van kunstmatige intelligentie zijn deze camera’s in staat om het oog van de vogel te detecteren en te volgen. Dit gebeurt in de meeste gevallen zó goed dat dit leidt tot aanzienlijk meer scherpe foto’s (op de juiste plaats).

Focus op de kop

Grotere vogels zijn relatief makkelijk te volgen. Het is belangrijk om daarbij de focus op de kop te houden. Als dat lukt, valt in het totaalbeeld een beetje onscherpte in de vleugels bijna niet op, terwijl andersom, scherpe handpennen maar een onscherpe kop, een totaal ander beeld geeft. De houding van de vleugels is belangrijk, maar daar kun je bijna niet op afdrukken. Je zult hiervoor bursts moeten maken. Voor de autofocus van de camera is het een relatief eenvoudige opgave te focussen op een vogel met een egale achtergrond (bijvoorbeeld een blauwe lucht), maar beelden met een herkenbare achtergrond ogen vaak interessanter. Het is dan erg belangrijk om het scherpstelpunt goed op de vogel te houden. Dit vergt training: ga eens naar een park of andere locatie met veel vliegende meeuwen om te oefenen met richten en in focus houden.

Uit de hand of met statief?

Uit de hand ben je veel sneller en wendbaarder dan vanaf een statief. Je bent zelf het draaipunt in plaats van het statief, waar je omheen moet lopen. Middelgrote en kleine vogels zijn met statief vrijwel niet bij te houden. Als je de camera meetrekt met de vogel (panning), heb je minder last van trillingen dan wanneer je de camera op één punt stil probeert te houden. 

Je kunt eventueel een eenpootstatief (monopod) zonder zwenkkop gebruiken. Niet eens zozeer om hem als statief te gebruiken, maar om een lagere ‘grip’ te hebben waardoor je minder vermoeide schouders krijgt: je houdt de eenpoot op comfortabele hoogte onder de camera vast. Je kunt de combinatie bovendien op de grond laten rusten als er geen vogels vliegen, maar wanneer het nodig is kun je snel reageren.

Autofocus bereik

Op veel telelenzen kun je het autofocusbereik instellen. Er zijn meestal twee of drie standen. In één stand gebruikt de autofocus het volledige bereik: van de minimale scherpstelafstand tot oneindig (meestal aangeduid met ∞ [oneindigteken]). Vanwege dit maximale bereik kan het onnodig vertragend werken. Met een of twee andere standen kun je het scherpstelbereik terugbrengen naar een bereik tot bijvoorbeeld slechts tien meter of juist vanaf tien meter tot oneindig. Als je deze mogelijkheden in de juiste situaties gebruikt zul je merken dat het scherpstellen veel sneller gaat. Let er wel op dat je de schakelaar altijd in de ‘veilige’ stand terugzet!

Scherpstelpunten

Voor grotere vogels kun je vrijwel alle scherpstelpunten van de camera gebruiken. Bij middelgrote vogels kun je het best het centrale scherpstelpunt kiezen of de middelste 8-10 scherpstelpunten. Het maakt uit of je met een systeemcamera of een DSLR fotografeert. Bij een DSLR is het middelste scherpstelpunt het meest accuraat, bij systeemcamera’s is elk scherpstelpunt even nauwkeurig. Als je vliegbeelden maakt van kleine vogels, kun je gebruik maken van de instelling waarbij alle scherpstelpunten actief zijn. De kans dat de autofocus de vogel oppakt is dan het grootst. Dit werkt alleen goed bij een egale achtergrond. Sommige camera’s uit het hogere segment bieden nog meer mogelijkheden om de autofocus te gebruiken en naar wens in te stellen. Raadpleeg de handleiding van je camera en experimenteer hier eens mee.

Vogelgedrag bij het fotograferen van vliegende vogels

Tenslotte nog een paar praktische tips ten aanzien van het gedrag van vliegende vogels waar je als fotograaf je voordeel mee kunt doen.

• Vogels vliegen graag tegen de wind in, zeker wanneer ze opvliegen. Maak daar gebruik van. Houd ook rekening met het tijdstip van de dag in verband met de stand van de zon. In de ideale situatie heb je zon en wind in de rug.
• In getijdengebieden zijn de tijdstippen van eb en vloed belangrijk. Op die momenten zijn er altijd veel vogelbewegingen. Bij vloed gaan vogels naar een plek om hoogwater af te wachten (hoogwatervluchtplaatsen), bij eb juist naar vrijgekomen zandplaten om voedsel te gaan zoeken.
• Veel soorten zoals meeuwen, ganzen en zwanen hebben gezamenlijke slaapplaatsen. Aan het begin en aan het einde van de dag levert dit veel vliegbewegingen op. Diverse vogelsoorten, zoals sterns, roofvogels en zwaluwen hebben vaste vliegroutes waar je op in kunt spelen door je strategisch op te stellen.