Het grijzige verenkleed is – met uitzondering van sommige diepzwart gekleurde mannetjes – niet heel bijzonder. Bij de Zwarte Roodstaart gaat het om het staartje. Die is prachtig oranjerood en is trillend, continu in beweging.
Fotograaf: Daniele Occhiato
Herkenning
14,5 cm. Mannetje hoofdzakelijk zwart op kop, bovendelen en onderdelen; witte vleugelvlek, witte onderstaartdekveren, rode stuit en staart, maar middelste staartveren zijn donkerder. Vrouwtje is donkerbruin waar mannetje zwart is en heeft bleke oogring. Trilt met staart als gekraagde roodstaart. Vlucht zwak en fladderend.
Verspreiding
Standvogel in delen van westelijk en zuidelijk Europa en in Marokko en Iran. Broedvogel van Zuid-Noorwegen en Frankrijk tot aan de Kaspische Zee, in oostelijk Centraal-Azië en een groot deel van Oost-Azië. Wintergast in het Middellandse Zeegebied en van Syrië en Zuid-Soedan tot in Myanmar. In Nederland een talrijke broedvogel, wegtrekkend en een doortrekker in klein aantal.
Biotopen
Broedt in stedelijke gebieden en bij moderne boerderijen. Ze vinden holtes in muren en tal van andere plekken op industrieterreinen en bij grootschalige nieuwbouw om in te broeden. Ze verlaten de plaats wanneer de omgeving te groen wordt. Prefereert hoge zangposten van minimaal twintig meter zoals een antenne, hijskraan of dakrand. Tijdens de trek door het hele land te vinden.
Levenswijze
Voedsel
Ongewervelden en vruchten. Zit op uitkijkpost, hipt en rent rond als een tapuit. Vangt ook vliegende insecten als vliegenvanger.
Eieren
Aantal eieren in legsel meestal 4-6. Buikig. Glad en glanzend. Wit bij de Europese vorm; lichtblauw in Klein-Azië en oostelijk van de Kaukasus, Formaat 19,6 x 14,4 mm.
Geluid
Roep 'tsip', 'tek' en 'wiet'. Zang heeft korte strofen, lijkt op die van gekraagde roodstaart, maar heeft zeer karakteristiek krakend begin.
Zwarte roodstaarten zijn echte insecteneters. Fotograaf: Luc Meert
Kenmerken
Mannetje zwarte roodstaart. Fotograaf: John Jak
Zwarte roodstaarten overwinteren in Zuid-Europa en Afrika, maar zijn als een van de eerste trekvogels ook weer terug in ons land. Ook de noordelijke vogels trekken dan vooral ‘s-nachts over ons land naar de broedgebieden in Noordwest Europa. Het worden – ondanks de grote afstanden die ze vliegen – korte afstandstrekkers genoemd. Slechts een heel klein deel probeert hier te overwinteren en met de zachte winters van tegenwoordig wil dat ook nog wel eens lukken. Je kunt ze al vanaf eind maart op een hoge zangpost hun wat krassende lied horen zingen.
Kleed man
Adulte man zwarte roodstaart. Fotograaf: Hildebrand Keun
Het mannetje heeft een grijze kop (1) zonder verdere tekening en de snavel (2) is spits en zwart. Meestal heeft het mannetje een witte vleugelvlek (3) en een kenmerkende oranje onderkant van de staart 4) die doorloopt tot de anaalstreek. De borst is wat grijzer en kleurt op de buik (5) naar lichtgrijs. De wangen en keel (6) zijn diepzwart gekleurd.
Het vrouwtje is veel minder uitgesproken gekleurd dan het mannetje. Over het algemeen is de vogel wat vaal grijs gekleurd en heeft alleen een oranje staart als kleuraccent in het verenkleed. De staart is ook weer minder fel oranje gekleurd als de oranje staart van het mannetje. Opvallend zijn wel de grote zwarte ogen en de spitse zwarte snavel die door de lichtgrijze gekleurde kop sterk opvallen. De rug is wat minder grijs en is wat meer beigebruin gekleurd.
Juveniel kleed
Jonge zwarte roodstaarten worden gevoerd. Fotograaf: Rixte
Jonge vogels lijken sterk op het vrouwtje zwarte roodstaart. De borstveren zijn wat minder egaal gekleurd en lijken wat meer gemêleerd. De veertjes zijn wat los en pluizig zoals dat bij veel jonge vogels het geval is. Zodra de jonge vogels meer zelfstandig worden krijgen ze hetzelfde verenkleed als een volwassen zwarte roodstaart. Bij het vrouwtje zitten alle veren strak in model en niet los en pluizig en is ze daardoor ook goed te herkennen en te onderscheiden van de jonge vogels.
Kenmerkend gedrag
Zwarte roodstaarten hebben een voorkeur voor stedelijke gebieden. Fotograaf: Sieb
De zwarte roodstaart heeft een voorkeur voor stedelijk gebied, hoge gebouwen op industrieterreinen en grote nieuwbouw projecten. Deze omgeving doet nog het meest denken aan het oorspronkelijke broedgebied in het midden- en hooggebergte waar ze in rotsspleten broeden. Als een zwarte roodstaart eenmaal een territorium op bijvoorbeeld een hoog bedrijfspand heeft bezet, dan kun je hem vanaf eind maart tot eind mei begin juni dagelijks op dezelfde zangpost zien en horen zingen. Het lied heeft aan het eind altijd een hele korte pauze van amper een seconde om daarna met een wat krakend of krassend geluidje af te sluiten. Hier broeden ze dan niet in rotsspleten maar in openingen en nissen van gebouwen.
Het vrouwtje van de gekraagde roodstaart lijkt sprekend op het vrouwtje van de zwarte roodstaart. Toch zijn de minimale verschillen waarneembaar. Zo is het adulte vrouwtje zwarte roodstaart op de borst en buik vooral grijs gekleurd en het adulte vrouwtje gekraagde roodstaart is daar juist warmer of wat meer beigebruin gekleurd. Vooral juveniele gekraagde roodstaart vrouwtjes lijken erg op zwarte roodstaart vrouwtjes, het verschil zit dan met name in de snavelbasis en keel die bij het gekraagde roodstaart juveniele vrouwtje lichter gekleurd zijn. Het gaat steeds om minimale verschillen waarbij goed opletten het devies is.
Wist je dat?
De aantallen overwinterende zwarte roodstaarten al een aantal jaren toenemen zolang de winters maar mild blijven.
De zwarte roodstaart in België ook ‘schoorsteenvegertje’ wordt genoemd?
Een zwarte roodstaart ook met zijn staart wipt, net zoals witte kwikstaarten dat doen?
De aantallen zwarte roodstaarten nog steeds toenemen en de soort niet bedreigd is?
