Deze fraaie vogel is in Nederland een typische wintergast die je overal kunt aantreffen waar genoeg vis is te vinden. Met de ‘zaagbek’ kunnen ze makkelijk vis naar binnen werken.
Fotograaf: John Jak
Herkenning
58-66 cm. Heeft lang en slank lichaam. Groter dan wilde eend, met dunne, rode snavel en rode poten. Witte borst en zijden van mannetje met roze tint, rug zwart, groenzwarte kop; grijze stuit en staart. In vlucht mannetje makkelijk herkenbaar door wit lichaam en vleugels, zwarte kop en handpennen; binnenste deel vleugel zwart en buitenste wit. Vrouwtje met kastanjebruine kop met duidelijke rechte kuif, opvallende witte keelvlek, blauwgrijze bovendelen, grijze flanken. Vleugels in vlucht met zwarte handpennen, blauwgrijze voorvleugel, grote witte spiegel met gedeeltelijke zwarte streep. Juveniel als vrouwtje maar met kortere kuif, kop minder helder gekleurd, middenborst en bovendelen vager grijs.
Verspreiding
Broedvogel in Alaska, Canada, IJsland, Scandinavië, Noordoost-Europa, Rusland en delen van Centraal- en Oost-Azië. Standvogel in westelijk en oostelijk Noord-Amerika en een gebied in Zuidwest-China. Wintergast in delen van de Verenigde Staten, Noordwest- en Centraal Europa en Zuid- en Oost-Azië. In Nederland wintergast in vrij groot aantal.
Biotopen
Grote niet-bevroren meren, rivieren en lagunes, waar genoeg vis te vangen is. Heeft een voorkeur voor zoet water en komt slechts af en toe op zout water voor.
Levenswijze
Voedsel
Vangt voornamelijk vis; zoekt met kop onder water alvorens te duiken. Prooi wordt soms onder water ingeslikt en soms naar boven gebracht. Foerageert bij voorkeur in ondiep water tot 4 m.
Eieren
Aantal eieren in legsel 7-14, zelden 15. Elliptisch tot buikig, enigszins langwerpig. Glad en iets glanzend. Crèmeachtig-wit tot geelachtig. Formaat 66,4 x 46,4 mm.
Geluid
Meestal zwijgzaam; tijdens balts laat mannetje zachte geluiden horen; vrouwtje een scherpe, gutturale roep.
De grote zaagbek is een watervogel die hier in de winter in het binnenland te zien is. De grote zaagbek leeft voornamelijk van vis en duikt veelvuldig onder water om te jagen. Deze zaagbek heeft een langgerekt lichaam en heeft een dunne snavel die voorzien is van kleine tandjes. Met die snavel kan hij de gevangen vis of kleine zoogdiertjes, insectenlarven en amfibieën makkelijk vasthouden. De vleugelslag is snel en de zaagbek lijkt in de vlucht eerder op een fuut dan op een eend. Je ziet ze meestal in koppels vrij laag over het water voorbij vliegen.
Kleed man
Mannetje grote zaagbek. Fotograaf: Hans Diepstraten
Het mannetje is grotendeels wit gekleurd en heeft een zwarte kop, hals en rug(1). Van dichtbij zie je pas dat de kop een groene metallicachtige gloed heeft. In de winter kan de borst een roze zweem krijgen. Door het grote kleuren contrast in het verenkleed heeft het mannetje een prachtig voorkomen en valt hij al van grote afstand op. De snavel (2) is dun, vrij lang en voorzien van rijen kleine zaagtandjes waarmee prooien goed vastgehouden kunnen worden. De punt heeft een scherp haakje (3) waarmee de prooi gepakt wordt.
Kleed vrouw
Vrouwtje grote zaagbek. Fotograaf: Fred Zandinga
Het lichaam van het vrouwtje van de grote zaagbek is overwegend grijs gekleurd (4) en bij de hals verkleurd het verenkleed naar lichtgrijs, bijna grijswit. Halverwege de hals is een scherpe aftekening naar de kop (5) te zien. het bovenste deel van de hals en kop zijn roestbruin gekleurd (6) en op de kop heeft het vrouwtje een soort hanenkam (7). De kuif is stekelig en erg opvallend.
Overige kleden
Het mannetje grote zaagbek heeft een eclipskleed dat er vrijwel hetzelfde uitziet als het kleed van het vrouwtje grote zaagbek. Je moet dan goed opletten om het verschil tussen mannetje en vrouwtje te zien. Het meest opvallende verschil zit hem in de kop van het mannetje die namelijk de opstaande kuif mist en waarbij de wat bolle achterkant van de kop opvalt en verschilt van het vrouwtje. Daarbij heeft het mannetje in eclipskleed een groot wit vlak op de vleugel.
Kenmerkend gedrag
Een groep jagende grote zaagbekken. Fotograaf: Josephine Beijer
Grote zaagbekken steken, voordat ze onder water duiken, eerst de kop onder water. Op die manier speuren ze naar geschikte prooien en als ze die gevonden hebben proberen ze die dan te vangen. Vaak jagen ze samen in groepjes en drijven ze de vissen op om ze zo makkelijker te kunnen pakken.
Het vrouwtje van de middelste zaagbek heeft een vergelijkbaar voorkomen als het vrouwtje van de grote zaagbek. Ze heeft ook een dunne snavel met rijen tandjes en een haak aan de punt, ze heeft ook een “punkachtig” kapsel en heeft ook een roestbruine kop net als de grote zaagbek. De overgang in de hals van de bruine kop naar de grijze borst verloopt hier geleidelijk, terwijl dat bij het vrouwtje van de grote zaagbek een scherpe aftekening halverwege de hals is.
De middelste zaagbek is overigens kleiner dan de grote zaagbek (vandaar ook de naam natuurlijk) en de middelste zaagbek is een vogel die je voornamelijk op zout water aantreft terwijl de grote zaagbek de winter op zoetwater doorbrengt. De middelste zaagbek is een zichtjager die door met de kop onder water te zwemmen zijn prooi zoekt. Zeewater is over het algemeen helder en dat is voor deze zichtjager belangrijk. Een grote zaagbek daarentegen duikt veelvuldig en zoekt zijn prooi onderwater op. Hij is daarom wat minder afhankelijk van helder water dan een middelste zaagbek.
Wist je dat?
Het mannetje van de grote zaagbek vanwege zijn roomwitte lichaam ook wel boterbuikje genoemd wordt?
Een kwart van de Noord-Europese populatie grote zaagbekken de winter in Nederland doorbrengt?
Een nonnetje ook wel de kleine zaagbek wordt genoemd?
