Wie goudhaantjes in de broedtijd wil zien, zal naaldbossen moeten aflopen. De meeste mensen zullen de soort echter kennen van de herfst of winter. Dan is de goudhaan ook in allerlei andere biotopen aan te treffen. Vooral tijdens de herfsttrek, komend uit Scandinavië, Oost-Europa en Rusland, kunnen ze op de meest vreemde plekken opduiken. Zo herbergen bijvoorbeeld pieren die ver de zee inlopen op sommige dagen diverse goudhanen. Soms zijn ze zo vermoeid dat ze zich bijna laten aanraken. Als ze weer op krachten zijn gekomen en zich tegoed doen aan het daar aanwezige insectenleven, blijft het een apart gezicht om die hele kleine vogels tussen de rotsblokken te zien.
Fotograaf: Hillebrand Keun
Herkenning
9 cm. Kleine, ronde zangvogel. Bovendelen groen, onderdelen bleek grijs tot wit. Twee witte vleugelstrepen en witte punten aan tertials. Opvallendste kenmerk is gele kruin, omrand met zwarte strepen. Mannetje heeft oranje kruin, maar oranje vaak verborgen door gele veertoppen. Kleine zwarte snorstreep als vuurgoudhaantje, maar mist het opvallende koppatroon; zwart oog in bleek gezicht geeft ‘vriendelijker’ uiterlijk dan koppatroon van vuurgoudhaantje. In broedtijd in paren, daarbuiten vaak in troepen, met of zonder mezen. Soms komen in West-Europa omvangrijke herfstinvasies voor. Zeer actief, voortdurend bewegend, maar zelfs wanneer ze gehoord worden vaak moeilijk te zien. Evenals vuurgoudhaantje vertrouwelijk en vaak dicht te benaderen; ook nieuwsgierig.
Verspreiding
Komt voor in Europa, Rusland tot Mongolië en China. In Nederland talrijke broedvogel, jaarrond aanwezig, doortrekker en wintergast in groot aantal.
Biotopen
Vooral naaldbos, maar buiten broedtijd ook in tuinen, parken en geïsoleerde bosjes.
Levenswijze
Voedsel
Kleine ongewervelde dieren; foerageert op takken en bladeren, vrijwel nooit op de grond. ‘Bidt’ vaak om prooi van bladeren te pakken.
Eieren
Aantal eieren in legsel meestal 7-10, soms tot 13. Buikig. Glad en niet glanzend. Wit tot zeer licht geelbruin. Bezet met zeer fijne, vuil geelbruine of zwak purperachtige of grijsachtig-bruine spikkels, sterk beperkt tot een cirkel om of aan kap aan de stompe pool. De tekening is soms zo fijn dat de zones verschijnen als een verandering in de kleur van de eischaal, in plaats van individuele tekens. Formaat 13,6 x 10,7 mm.
Geluid
Roep een dun, hoog ‘sisisi’, lijkt soms op roep van mezen, met name de Zwarte Mees, maar vaak langer aangehouden. Zang eveneens zeer hoog, maar luider en gevarieerder dan van Vuurgoudhaantje.
Klein, kleiner, kleinst. Met het gewicht van een suikerklontje is de goudhaan het kleinste vogeltje van Europa. In het najaar trekken ze in grote aantallen weg uit noord Scandinavië om elders zuidelijker te overwinteren. Hoewel ze in ons land het hele jaar voorkomen zijn ze daarom het makkelijkst aan te treffen in de herfst en winter. Vooral als het wat kouder wordt gaat alle energie op aan het zoeken naar voedsel. Daarbij houden ze amper oog voor hun omgeving en lijken ze bijna tam zo dichtbij als ze kunnen komen.
Kleed man
Fotograaf: Annie Keizer
Met hun mosgroene rug (1) en lichter getinte onderkant (2) gaan ze gemakkelijk op in hun favoriete omgeving, sparrenbossen. De vleugels van een goudhaan hebben opvallende witte strepen (3). Deze strepen zijn duidelijk zichtbaar tijdens de vlucht. Ook hun naamdankertje, de goudgele streep (4) op hun kruin, valt goed op als je jezelf even de tijd geeft om het beweeglijke vogeltje te volgen. Het grootste verschil tussen mannetje en vrouwtje zit ook in die kruinstreep, bij het mannetje is het midden oranje gekleurd.
Kenmerkend gedrag
Goudhanen houden zich vaak op in de bovenste delen van bomen, met name naaldbomen. In eerste instantie zijn ze het snelst te herkennen aan hun opvallend hoge zang en roep. Ze zijn behendige en actieve vogels die in groepen op zoek gaan naar insecten. Ze bewegen zich snel tussen de takken en bladeren en dat kan het determineren lastig maken. In het najaar en de winter komen ze vaak lager bij de grond op zoek naar voedsel.
Vaak blijft een groepje goudhanen wel even foerageren in een klein gebied met struiken en bomen, dus gun jezelf wat tijd en je zult vanzelf de witte vleugelstrepen en natuurlijk de gele kruin herkennen.
Goudhanen houden zich vaak op in naaldbomen. Fotograaf: Jurgen Maassen
Gelijkende soorten
Het twee na kleinste vogeltje van Europa is zowel in naam als in uiterlijk het meest verwant aan de goudhaan; de vuurgoudhaan. Ze komen iets minder voor dan de goudhaan, maar broeden en foerageren in dezelfde habitat. Beide vogels zijn heel beweeglijk, dus let op een paar opvallende kenmerken. Zo heeft de vuurgoudhaan een witte wenkbrauwstreep en zijn de zwarte strepen op de kop breder. Als je goed kijkt kun je ook zien dat de vuurgoudhaan een goudkleurige zweem in de hals heeft.
De verbluffende schoonheid van een vuurgoudhaan. Fotograaf: Daniele Occhiato
Wist je dat?
Zowel de goudhaan als de vuurgoudhaan eten insecten en kleine spinnen. Dit kunnen ze zelfs ”biddend”, waarbij ze fladderend stil hangen in de lucht en spinnen of gevangen insecten uit spinnenwebben pakken.
In koude nachten zoeken goudhanen elkaar op om tegen elkaar aan te kruipen. Zo voorkomen ze dat ze teveel energie kwijt raken om zichzelf op temperatuur te houden.
Een badderende goudhaan. Fotograaf: Kees van der Klauw
