Wadwachters is een boek vol prachtige illustraties over de wereld rond Richel, een zandplaat in de Waddenzee. Tijdens hoogwater zijn Erik van Ommen en Wilma Brinkhof omringd door sterns en plotseling opduikende roofvogels.
Een huis op stelten
Erik van Ommen (1956) is schilder, graficus en tekenaar. Vogels en de natuur vormen de inspiratiebron voor zijn aquarellen, etsen en schilderijen. Hij schildert en tekent buiten, met een telescoop als belangrijkste hulpmiddel. Zijn vrouw Wilma Brinkhof (1959) is schrijver en redacteur. Zij verzorgde de tekst bij de boeken Texel (1995), Het Waddenatelier (2013) en Spitsbergen (2019).
Als wadwachters brengen beiden al vele jaren een week op een toren van het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ) in de Waddenzee door. Deze uitgave beschrijft hun waarnemingen en bevat op elke bladzijde een of meerdere illustraties van Van Ommen.
De vogels
Op de hoogwatervluchtplaats landen bonte strandlopers, kanoeten, rosse grutto’s en zilverplevieren. Zoals op veel plekken rooft de kleine mantelmeeuw de eieren van andere vogels, zoals sterns. Ook de bruine kiekendieven die op Vlieland en Terschelling broeden, maken af en toe een uitstapje naar Richel. ‘Nog voordat we een roofvogel zien, merken we al dat er onrust ontstaat in de broedvogelkolonie. Onder luid gekrijs verlaten de mantelmeeuwen dan hun nesten om boven de kolonie rond te vliegen.’ Ongemakkelijke waarnemingen zijn er ook, zoals wanneer een slechtvalk pal voor hun neus het laatste scholeksterjong grijpt en oppeuzelt.
De waarnemingen zijn precies beschreven en geven een inkijkje in een wereld waar we niet vaak zijn. Er varen veerboten voorbij en er zijn bezoekers van droogvallende zeilboten. Op een zomerdag komen wel honderd mensen langs bij de drijvende hut. De recreatiedruk is groot, en geregeld spoelen er plastic zakken, jerrycans en restanten van ballonnen aan.
Een kleine nuancering bij de overigens prima tekst: in het boek staat dat de meeste trekvogels ‘tussen half mei en half juni’ arriveren. Voor veel van de in dit boek beschreven en getekende vogels, zoals dwergstern, noordse stern en visdief, ligt de piek een maand eerder.
De illustraties
Van schilderijen tot schetsen: het boek bevat op tachtig bladzijden een rijke keuze. De tekeningen zijn schijnbaar eenvoudig, tegelijk precies. Zo lijkt het zwart op de kop van een dwergstern met één dunne streek getekend, het zwart tot voorbij het oog nog wat dunner, de zwarte snavelpunt is met een stipje zichtbaar. Hoe klein ook, je twijfelt geen moment: dit is een dwergstern. Als je een boerenzwaluw in dit boek ziet, en het is buiten grijs, terwijl je op Radio 1 hoort over botbreuken door ijzel, verlang je meteen naar het voorjaar. Het is alsof dat rode keeltje uit Van Ommens penseel alle kou verjaagt.
Van de Japanse houtsnedes (waarvoor je voor iedere kleur een ander houtblok gebruikt) en reducatiehoutsnedes (waarbij je steeds een deel wegsnijdt) komen vooral de eerste minimalistisch over. Ze maken zichtbaar hoe precies Van Ommen werkt en observeert. Dat geldt bijvoorbeeld voor de werken met eiders op het wad en een solitaire zilverplevier.
Terloops staat het boek stil bij het verband tussen natuur en kunst, en tussen kunst en natuurbescherming: ‘Ik ben geen protestkunstenaar of activist,’ vertelt Van Ommen. ‘ik kaart met mijn werk niet direct de gevolgen van klimaatverandering of milieuvervuiling aan. Met mijn kunst vertel ik het verhaal dat laat zien wat we nog meer verliezen als we niet onmiddellijk een tandje bijzetten.’
Erik van Ommen & Wilma Brinkhof. Wadwachters. Over tekenen van vogels, het getij en droogvallen op het wad. Noordboek, Gorredijk 2025. 80 blz. € 24,90.
