Gerard Ouweneel schreef een boeiend boek over de bruine kiekendief. Hij geeft de lezer inzicht in de vervolging van roofvogels in het verleden, de rol die de Flevopolder speelde bij het herstel van de roofvogel en over wat mogelijk in het verschiet ligt.
Een levenslange fascinatie
Gerard Ouweneel (1937) is publicist en vogelbeschermer. Hij vertegenwoordigde Vogelbescherming Nederland in internationale beschermingsprogramma’s en schreef de boeken Voor vogels de wereld rond (2011), Een aangename onrust (2015) en De wilde eend (2021).
Zijn passie voor de bruine kiekendief ontstond toen hij net tien was. Tijdens een vakantie op Texel in juni 1947 toonde een boswachter de nesten van zowel de grauwe als de bruine kiekendief. Ouweneel bleef de bruine kiekendief volgen, op tochten in de boezemgebieden bij Kinderdijk, in de Hollandse delta en op reizen naar de Zwarte Zee, Wit-Rusland en de Wolga-delta.
Op bruine kieken raakt niemand uitgekeken bestaat uit vijftien hoofdstukken die onder meer uiterlijke kenmerken, jacht, onderzoek en de toekomst van de vogel beschrijven. Het boek bevat enkele illustraties van Elwin van der Kolk.
De rietwouw
‘De gemakkelijkst waar te nemen roofvogel en tegelijk de meest karakteristieke voor ons kikkerland is de bruine kiekendief, ook bekend onder den naam van Rietwouw’, schreef Jac. P. Thijsse in Het vogeljaar (1904). Ouweneel laat zien hoe de kiekendief door toedoen van de mens dreigde te verdwijnen en door diezelfde mens in het landschap terugkeerde. Doordat mensen kreeklopen herstelden. Door een verbod op landbouwgif. Door onderzoek naar wat de wendbare jager nodig heeft.
Het boek illustreert de achteruitgang en terugkeer met eigen waarnemingen uit dagboeken: tochten naar de Hooge Boezems bij Kinderdijk, naar Voornes Duin, het Brielsche Gat, het Hollands Diep bij Numansdorp en De Beer. Ouweneel staat stil bij gesprekken met jachtopzichters en bekende vogelaars uit het verleden, zoals Tom Lebret, een groot kenner van het waterwild in de Biesbosch.
Vloeiend gaan daarbij persoonlijke ervaring, onderzoek en een kroniek van landschap en natuurbescherming in elkaar over. Zo beschrijft Ouweneel hoe de laatste decennia de bescherming van in Nederland krimpende weidevogelpopulaties prioriteit kreeg, ‘om het de kostbare grutto’s, tureluurs, kieviten en scholeksters naar de zin te maken’. Dat ging soms ten koste van de bruine kiekendief.
Doordat even daarvoor de geschiedenis van de jacht op de ‘muizenbijter’ en ‘eiervreter’ is beschreven, hoor je de echo van het verleden en begrijp je hoe kwetsbaar de kiekendief blijft. Voor de grote achteruitgang van weidevogels zijn er andere en belangrijkere oorzaken, betoogt Ouweneel, zoals de intensivering van de landbouw.
Akkerwouw
De stijl is levendig en scherp. Zo spreekt Ouweneel – met Jac P. Thijsse – over een schrale noordooster bries als ‘een schoonmaakwindje’ en beschrijft hij het dichtbevolkte Nederland als ‘de met mensen en hun attributen tot de nok toe gevulde natie’.
Aan het eind werpt Ouweneel een blik op de toekomst van de vogel in Nederland. De ‘nestbouw in cultuurgewassen’ neemt volgens de schrijver toe. ‘Gerst, koolzaad, luzerne en wintertarwe zijn de gewassen die bruine kieken als broedbiotoop annexeren’. Het lijkt op een gedwongen tweede keus die samenhangt met de verdroging van rietmoerassen.
Valt op dit boek wat af te dingen? Op de inhoud niet. Bij Gerard Ouweneel raak je niet uitgelezen. Afbeeldingen en stijl hadden wel een fraaiere uitgave met mooier papier verdiend.
Gerard Ouweneel. Op bruine kieken raakt niemand uitgekeken. Uitgeverij Liverse, Dordrecht 2025. 302 blz. € 19,95.
