Recensie: Biografie van de steenuil

Waarschijnlijk is geen uil zo uitgebreid bestudeerd als de steenuil. Biografie van de steenuil bundelt de resultaten van de vele uren veldonderzoek en cameraobservaties in Nederland en Vlaanderen met onderzoek elders in Europa. Het boek besteedt uitgebreid aandacht aan de levenswijze van de steenuil en hoe hij zich moet handhaven in een sterk veranderend boerenlandschap. Samen met de vele prachtige illustraties belicht Biografie van de steenuil vele aspecten van deze karakteristieke vogel.

De auteurs Dries Van Nieuwenhuyse en Ronald van Harxen zijn met hun vele jaren veldwerk met recht experts van de steenuil te noemen. Samen met David Johnson  schreven zij eerder een Engelstalige boek over de steenuil, The Little Owl (2023). Ronald van Harxen schreef eerder De steenuil (2021) en Uilen van Nederland (2024). Joris De Raedt is illustrator van natuur- en vogelboeken, zoals Roofvogels (2023), en verzorgde de fraaie illustraties voor dit boek.

Schat aan informatie

De twee auteurs hebben decennialang onderzoek gedaan naar de steenuil. Dat deden ze in werkgroepen waar duizenden vrijwilligers in Nederland en Vlaanderen bij zijn aangesloten. Vele nestplaatsen zijn uitvoerig bestudeerd en de webcams van Beleef de lente waren een bron van unieke informatie. Aspecten als verspreiding, voedsel, habitat, populatiegrootte, nestbouw, reproductie en gedrag van de steenuil komen uitgebreid aan de orde. Ook de laatste inzichten uit Europese studies zijn meegenomen. De vele onderwerpen zijn wat formeel maar overzichtelijk beschreven.

Treffende illustraties

De prachtige illustraties van Joris De Raedt zijn niet alleen een lust voor het oog maar ook zeer informatief. Zo laten vleugeltekeningen inzichtelijk het verloop van de rui bij jonge en volwassen vogels zien. De schetsen van steenuilen brengen karakteristieke gedragingen in beeld, zoals het inschatten van een afstand of het nemen van een regendouche. Ook de verschillen in kopvorm tussen man en vrouw zijn fraai neergezet.

Ondersoorten

Biografie van de Steenuil staat uitgebreide stil bij de verschillende ondersoorten van de steenuil die in Europa, Azië, Noord-Afrika en het Midden-Oosten voorkomen. Alle beschreven ondersoorten zijn schitterend geïllustreerd in hun natuurlijk habitat. Het geeft samen met de begeleidende tekst een uniek overzicht van de huidige kennis weer. Daarmee komen ook hiaten aan het licht en dat is weer een mooi vertrekpunt voor nader onderzoek. Want hoe zit het met de kleedkenmerken van de ondersoort saharae op het Arabisch Schiereiland of de ondersoort lilith op Cyprus?

Broeden

Steenuilen broeden, in tegenstelling tot andere uilen, maar een keer per jaar. Tenzij het broedsel verloren gaat. Dan wil de vogel nog wel eens aan een ‘vervanglegsel’ beginnen. Ook is bijzonder dat pas met het broeden wordt begonnen als het laatste ei is gelegd. Dus de jongen komen allemaal ongeveer gelijk uit het ei. ‘Ongeveer een dag voordat de eieren uitkomen, maken de jongen hoge piepjes vanuit het ei. (…) Vooral voor de mannetjes is dit het teken om te beginnen met het aanleggen van een prooivoorraad in de nestkast. (…) Het vrouwtje reageert op de piepende jongen door babbelende geluiden te maken, terwijl ze zich over de eieren buigt.’

Menu

Onderzoek met de webcam bracht aan het licht dat de steenuil een grote variatie heeft aan prooidieren. Dat muizen bosmuizen en veldmuizen op het menu staan was al bekend. Ook regenwormen zijn een belangrijke bron van voedsel. Maar dat steenuilen in bepaalde perioden veel meikevers eten, en ook nachtvlinders, sprinkhanen en welke soorten, was nog niet goed bekend.  

Habitat

De steenuil gedijt goed in open gebieden met lage vegetatie, zitposten en natuurlijke broedholtes in rotsen, bomen en gebouwen. Met het verdwijnen van veel kleinschalig cultuurlandschap is de populatie sterk onder druk komen te staan. Het hoofdstuk over habitat is niet alleen beschrijvend. Het bevat ook veel praktische tips voor het  steenuilvriendelijk inrichten en beheer van kleinschalige agrarische gebieden. Al had die informatie wellicht beter gepast in het laatste hoofdstuk, dat juist ideeën aanreikt hoe je zelf aan de slag kunt gaan met onderzoek en beschermingsmaatregelen.

Rijkdom aan inzichten

Door de vele unieke gegevens over de broedbiologie, het gedrag en de populatiedynamiek van de steenuil bevat het boek vele inzichten. Met de teksten van twee kenners en de illustraties van Joris De Raedt is Biografie van de steenuil een buitengewoon fraai en informatief boek.

Dries Van Nieuwenhuyse & Ronald Harxen. Biografie van de steenuil: Godin van de nacht. Illustraties Joris De Raedt. Uitgeverij Terra, Amsterdam 2025. 240 blz. € 29,99.