Making of: Gierzwaluw op insectenjacht

Op 5 juli 2024 fotografeerde ik deze gierzwaluw net vóór het moment dat deze een eendagsvlieg uit de lucht plukt. Mijn droomfoto, omdat ik al vele jaren lang elk voorjaar weer verwoede pogingen doe een dergelijk beeld te maken. Vele dagen en uren heb ik eraan besteed, vele duizenden foto’s gemaakt en elke keer het perfecte plaatje dichterbij. De onscherpe vegetatie als achtergrond, de pose van de vogel, het reeds geopende snaveltje, de perfecte doortekening van het verenkleed en het insect maken dit beeld wat mij betreft nagenoeg perfect. De onscherpte van het insect en de afstand tot de vogel nog net niet.

In de lucht

Het intrigerende aan gierzwaluwen is dat ze vrijwel hun hele leven in de lucht doorbrengen, vanaf het moment dat ze het nest verlaten. Ze eten in de lucht, ze paren in de lucht en ze slapen in de lucht. In dit laatste geval slaapt eerst de ene hersenhelft en blijft de andere wakker en vice versa, waardoor ze kunnen slapen én vliegen tegelijkertijd.

De gierzwaluw staat ook wel bekend als ‘de 100 dagen vogel’. Ze komen elk jaar ongeveer in de laatste week van april terug naar Nederland om te broeden en zijn ongeveer 100 dagen later ineens weer vertrokken richting Afrika. Ze zijn voor hun voedsel afhankelijk van vliegende insecten. Daarom hebben ze warm en droog weer nodig om voldoende prooien te kunnen vangen.

Uitdaging

Doordat de gierzwaluw zo’n bijzondere levensstijl heeft is het altijd 1 van mijn favoriete vogelsoorten geweest. Het fotograferen is echter een flinke uitdaging. Door hun aerodynamische bouw zijn ze perfect in staat om, met zo weinig mogelijk energieverbruik, zo hard mogelijk door de lucht te scheren op jacht naar voedsel.  Hierbij kunnen ze een snelheid van 120 km per uur halen.

In de loop van de jaren heb ik vele uren geprobeerd om ze in de vlucht vast te leggen. Over het algemeen vliegen ze vrij hoog, waardoor een telelens een must is. Door hun donkere verenkleed zijn ze lastig om goed te belichten. Als de zon al hoog aan de hemel staat ontstaan er aan de onderzijde van de vogel donkere schaduwpartijen.

Een eerste voorwaarde is dus om ze te fotograferen op de momenten dat de zon al lager aan de hemel staat, waarbij ze vooral op een warme voorjaarsavond vaak heel fanatiek op insectenjacht zijn boven moerasgebieden. Boven deze nattere gebieden zijn veel insecten te vinden en dus vaak ook grote groepen gierzwaluwen aan het jagen. Het enige wat ik als fotograaf nog moet doen is een exemplaar in de zoeker krijgen en ervoor zorgen dat ik de lens meetrek, terwijl de vogels langs vliegen zodat de autofocus de vogel te pakken krijgt. Met de hedendaagse technieken is dit iets makkelijker geworden dan voorheen.

Autofocusopties

De Z9 heeft uitgebreide autofocusopties en onderwerpdetectie. Bij het fotograferen van vogels tegen een egale lucht kies ik in het menu bij AF-veldstand de optie ‘automatisch veld AF’ en kies ik bij ‘opties voor AF-onderwerpdetectie’ het icoontje van de vogel. Hierdoor hoef ik niet meer perse zelf het scherpstelpunt exact op het oog van de vogel te richten, maar moet ik er alleen nog voor zorgen dat de vogel in het zoekerbeeld blijft. Iets wat met deze snelle rakkers nog steeds een flinke uitdaging is.  

Mijn voorkeur gaat echter niet uit naar het fotograferen van vogels met de lucht als achtergrond. Persoonlijk vind ik deze foto’s redelijk saai en te weinig uitdagend. Ik wil ze graag op ooghoogte fotograferen tegen een kleurrijkere achtergrond van bomen en/of riet. Eens in de zoveel tijd zijn de omstandigheden perfect hiervoor.

Zo ook deze dag toen ik langs een moerasgebied in Friesland reed. Er stond een stevige windkracht 6. De meeste jonge gierzwaluwen hadden net het nest verlaten en waren nog samen met de oudervogels aan het jagen op insecten. Vanaf een afstand zag ik ze langs de bomen scheren, waar, door de harde wind, vele insecten van de takken afwaaiden. Het ideale moment om te proberen ze weer in de vlucht vast te leggen, want door de stevige tegenwind vliegen ze een stuk langzamer dan de 120 km per uur die ze normaliter kunnen halen. De zon liet zich niet zien. Er hing regen in de lucht waardoor er veel zachter licht ontstond en ik geen last had van slagschaduwen.

Vliegpatroon

Nadat ik de vogels een tijdje had staan observeren, ontdekte ik een vast vliegpatroon waarbij ze uiteindelijk laag langs de bomen en vlak boven het moeras scheerden.

Door de afwezigheid van zonlicht en na het maken van enkele testshots kwam ik tot de conclusie dat ISO 2000 óf 2500 genoeg was om een sluitertijd van 1/1000 sec. of korter te behalen. De AF-veldstand verander ik naar ‘3-D tracking’.

Ik ga voor een exemplaar die nog ver bij mij vandaan in de juiste richting vliegt. Hierdoor heb ik meer rust, meer tijd en meer opties om de vogel door te zoeker te vinden, de autofocus zijn werk te laten doen en de vogel te blijven volgen terwijl hij dichterbij komt.

Strakke lijn

Gierzwaluwen vliegen vaak in een vrij strakke lijn, maar zodra ze iets zien kunnen ze ineens van koers veranderen en in volle snelheid een insect vangen. Doordat ik dit exemplaar al lang via de zoeker aan het volgen ben kan ik bliksemsnel reageren op deze onverwachte actie en ben ik op tijd met de sluiterknop indrukken.

Meestal heb ik pech, maar in dit geval had ik geluk. De vogel kwam binnen een paar seconden in volle vlucht een stuk dichterbij en greep een eendagsvlieg uit de lucht. Is dit een bewuste foto? Zeker niet, want het is onmogelijk om te voorspellen dat de vogel net een insect grijpt. Ook is het voor het menselijk oog eigenlijk onzichtbaar omdat het zo snel gaat. Je kunt echter wel voorspellen dat als je hier vele uren insteekt, je de vogels tijdens het jagen door de zoeker blijft volgen en profiteert van de grote hoeveelheid frames per seconde die de camera kan produceren, het geluk dan eens aan je zijde staat en je de jager met zijn prooi vastlegt. Zoals de eerste foto, maar een volgende keer mét de prooi scherp in beeld.

Dit artikel is geschreven door Marcel van Kammen. Alle foto’s in dit artikel zijn ook door hem gemaakt.